BirleÅŸik Krallık (BK) ile AB arasında 19 Mayıs 2025‘te, taraflar arasındaki iliÅŸkileri yeniden ÅŸekillendirmeyi ve önceki anlaÅŸmalardan kaynaklanan sorunları çözmeyi amaçlayan “yeni Brexit AnlaÅŸması” imzalandı. Ticaret, finansman, savunma, göç ve gençlik hareketliliÄŸi gibi alanlarda daha yakın iÅŸ birliÄŸi öngören bu anlaÅŸma, BaÅŸbakan Keir STARMER ve Avrupa Komisyonu BaÅŸkanı Ursula von der LEYEN tarafından duyuruldu.[1]
Bu yeni anlaÅŸmayı konu alan yazımıza, Brexit AnlaÅŸmasını kısaca hatırlatarak baÅŸlamanın faydalı olacağını düÅŸündük.
BREXIT ANLAÅžMASI
Söz konusu anlaÅŸma, BK’ın AB’den ayrılma sürecini ve sonrasındaki iliÅŸkileri düzenleyen “hukuki ve siyasi metinler” bütünüdür. Anılan süreç, 2016 yılında Ä°ngiltere’de yapılan referandumda seçmenlerin yüzde 52’sinin AB’den ayrılma yönünde oy kullanmasıyla baÅŸlamıştır. Ülke, 31 Ocak 2020’de resmi olarak AB’den ayrılmış ve ardından 31 Aralık 2020’ye kadar süren bir “geçiÅŸ dönemi” yaÅŸanmıştı.
Brexit AnlaÅŸmasının temel unsurlarını aÅŸağıdaki iki “zıt baÅŸlıkta” özetleyebiliriz:
– Çekilme AnlaÅŸması (Withdrawal Agreement): Bu anlaÅŸma, BK’ın AB’den düzenli bir ÅŸekilde ayrılmasını saÄŸlamıştır. AnlaÅŸma; vatandaÅŸ hakları, mali yükümlülükler ve Ä°rlanda ile Kuzey Ä°rlanda arasındaki sınır düzenlemeleri gibi konuları kapsamaktadır.
– Ticaret ve Ä°ÅŸbirliÄŸi AnlaÅŸması (Trade and Cooperation Agreement): 1 Ocak 2021 itibarıyla yürürlüÄŸe giren bu anlaÅŸma, BirleÅŸik Krallık ile AB arasındaki ticaret iliÅŸkilerini düzenlemektedir. AnlaÅŸma, malların gümrüksüz ve kotasız ticaretine olanak tanırken, hizmetler sektörü ve finansal hizmetler gibi alanlarda sınırlı hükümler içermektedir.[2]
MAYIS 2025’DE BAÄžITLANAN YENÄ° ANLAÅžMALAR
Yazımızın baÅŸlangıcında da belirttiÄŸimiz gibi AB ve Ä°ngiltere, iki taraf arasında Brexit sonrası Ticaret ve Ä°ÅŸbirliÄŸi AnlaÅŸması’nın yürürlüÄŸe girmesinden yaklaşık dört yıl sonra, iliÅŸkilerinde “yeniden ayarlama, yenileme (reset)” kararı aldıklarını duyurdu.
Konuyla ilgili olarak biraz geriye gittiÄŸimizde, AB ile BK arasındaki söz konusu anlaÅŸmanın temelini, 12 Åžubat 2025‘te Londra’da düzenlenen üçüncü “AB-BK Finansal Düzenleme Forumu (EU-UK Financial Regulatory Forum)” olduÄŸunu görmekteyiz. Söz konusu forum sonuçlarından çıkarımları aÅŸağıdaki baÅŸlıklarda toplayabiliriz:
–Makroekonomik istikrar: Forum katılımcıları, dünya çapında artan piyasa oynaklığının getirdiÄŸi zorluklara raÄŸmen finansal istikrarı koruma konusundaki karşılıklı kararlılıklarını teyit ettiler. Keza etkinlikte, Basel III düzenlemelerinin uygulanması ve çok uluslu bankacılık kurumları için geliÅŸtirilmiÅŸ çözüm sistemleri de ele alınmıştı.
–Dijital finans ve teknoloji: BK ve AB, yapay zekâ (AI) uygulamaları ve kripto varlık düzenlemeleri gibi dijital teknoloji ilerlemeleri için uluslararası standartlar oluÅŸturmak üzere birlikte çalışmaya karar vermiÅŸlerdi.
-Sürdürülebilir Finans: Her iki taraf da sürdürülebilir ekonomik kalkınmaya yönelik acil ihtiyacı karşılamayı ve yeÅŸil giriÅŸimlerde bulunan çok uluslu ÅŸirketler için raporlama gerekliliklerini azaltmayı; Uluslararası Sürdürülebilirlik Standartları Kurulu’nun uluslararası düzenlemelerine yönelik sürekli destek vermeyi kabul etmiÅŸlerdi.[3]
19 Mayıs 2025’te Londra’da düzenlenen bir zirvede duyurulan anlaÅŸma, savunma, ticaret, enerji ve düzenleyici uyum gibi temel alanları kapsadığı ve iki taraf arasındaki güveni yeniden inÅŸa etmeyi ve ekonomik baÄŸları güçlendirmeyi amaçladığı anlaşılmaktadır.
AnlaÅŸmanın temel bileÅŸenlerini aÅŸağıdaki ÅŸekilde özetleyebiliriz:
– Savunma ve Güvenlik Ortaklığı: BK ve AB, askeri eÄŸitim, siber ve uzay güvenliÄŸi, altyapı dayanıklılığı ve hibrit tehditler konusunda resmi iÅŸ birliÄŸini baÅŸlatmak. Bu baÅŸlık, Ä°ngiltere silah üreticilerinin AB’nin 150 milyar Euro tutarındaki Avrupa Güvenlik Eylemi (SAFE) savunma fonuna katılması için hükümleri de kapsamaktadır.
– Tarımsal Gıda Ticareti ve Veterinerlik AnlaÅŸması: Yeni bir anlaÅŸmayla, bürokrasiyi azaltarak tarımsal gıda ihracatını kolaylaÅŸtırması ve potansiyel olarak BK’nın AB’ye tarımsal gıda ihracatını yüzde 20 oranında artırması beklenmektedir. Bir baÅŸka anlarımla bu hareketin, 2040 yılına kadar Ä°ngiliz ekonomisine 9 milyar Sterlin eklemesi öngörülmektedir.
– Emisyon Ticareti UyumlaÅŸtırması: Londra ve Brüksel, emisyon ticareti sistemlerini uyumlu hale getirecek ve bu da Ä°ngiliz firmalarına 800 milyon Sterline kadar karbon vergisi tasarrufu saÄŸlayabileceÄŸi düÅŸünülmektedir.
– Koruyucu Enerji Ä°ÅŸ BirliÄŸi: AnlaÅŸma, Ä°ngiltere’nin AB’nin iç enerji pazarına yeniden katılmasının önü açmakta olup, bu adımın tüketicilere yılda 44 milyar Euro tasarruf saÄŸlayabileceÄŸi beklenmektedir.
– Balıkçılık EriÅŸimi: Ä°ngiltere, AB’nin kendi sularına balıkçılık eriÅŸimini 12 yıl boyunca uzatmayı kabul etmektedir. Ancak bu karar bazı iç siyasi grupların eleÅŸtirilerine yol açmıştır.
– Gençlik HareketliliÄŸi ve Erasmus: Ä°ngiltere’nin Erasmus programına yeniden katılımı ve gençlik hareketliliÄŸi plânlarının oluÅŸturulması konusunda görüÅŸmeler sürmektedir. Ancak henüz somut bir anlaÅŸmaya varılmamıştır. Vize sürelerinin sınırlı ve katılımcı sayısının kısıtlı olması beklenmektedir.[4]
YENÄ° BREXIT SONRASI OLUÅžACAK DURUMUN DEÄžERLENDÄ°RÄ°LMESÄ°
Yukardaki satırlarda açıklamaya çalıştığımız gibi Ä°ngiltere ve AB, Brexit’ten bu yana geçen yaklaşık beÅŸ yılın ardından ve yaklaşık 6 ay süren müzakerelerin ardından ilk kez “kapsamlı bir iÅŸ birliÄŸi” mutabakatını imzalamış oldu. Londra’da düzenlenen teknoloji zirvesinde duyurulan söz konusu mutabakat, bir baÅŸka anlatımla bu “iki büyük finans piyasası” arasındaki geliÅŸmiÅŸ iÅŸ birliÄŸi, her iki tarafın finansal teknoloji ve dijital dönüÅŸüm alanlarında karşılıklı çıkarlarını öncelemektedir. Anılan anlaÅŸma, Avrupa ile BK arasında geleceÄŸe dönük yapıcı iliÅŸkilerin yeniden inÅŸa edilmesi yönünde önemli bir dönüm noktası olarak deÄŸerlendirilmektedir.
Finansal hizmetlerde düzenleyici diyalogun artırılmasını öngören bu anlaÅŸma, bu baÄŸlamda yapay zekâ, siber güvenlik, dijital varlıklar ve finansal piyasa inovasyonları gibi “stratejik alanlarda” bilgi paylaşımı ve eÅŸ güdümü amaçlamaktadır. AnlaÅŸma, baÄŸlayıcı hükümler içermese de, düzenli toplantılarla “iÅŸ birliÄŸini kurumsallaÅŸtırma” yönünde bir irade içerdiÄŸi açıktır. Bu yönüyle, Brexit sonrasında hem siyasi hem ekonomik olarak birbirinden uzaklaÅŸmış olan taraflar arasında diplomatik anlamda bir “yumuÅŸama” sürecinin istendiÄŸi anlaşılmaktadır.[5]
BK’nın 2020 yılında AB’den resmi olarak ayrılmasından bu yana taraflar arasındaki ekonomik iÅŸ birlikleri büyük ölçüde azalmıştı. Özellikle finansal hizmetler gibi Londra’nın küresel rekabet gücüne doÄŸrudan etki eden alanlarda ortak zemin bulunamayışı nedeniyle pek çok müzakere askıda kalmıştı. Bu nedenle açıklanan mutabakat, iliÅŸkilerin yeniden tanımlandığı bir çerçeve sunması açısından önemli olarak deÄŸerlendirilmektedir.
Mutabakat kapsamında kurulacak “düzenli diyalog” mekanizması sayesinde, finansal hizmetler alanında olası krizlerin veya mevzuat farklılıklarının önceden tespit edilmesi ve karşılıklı anlayış çerçevesinde çözülmesi hedeflenmektedir. Yapay zekâ uygulamaları, dijital ödeme sistemleri, kripto varlıkların düzenlenmesi gibi günümüz finans dünyasını ÅŸekillendiren baÅŸlıklarda ortak bir yaklaşım geliÅŸtirilmesi de anlaÅŸmanın temel amaçlarını oluÅŸturmaktadır.
AB-BK arasında bağıtlanan anlaÅŸmalardan biri olan “Finansal Hizmetlerde Düzenleyici Diyalog Mutabakatı” isimli belge, esas olarak teknik düzeyde karşılıklı iÅŸ birliÄŸi sürecini kapsamaktadır. Buna göre taraflar, yılda en az bir kez üst düzey düzenleyici diyalog toplantısı gerçekleÅŸtirecek, finansal hizmetlere dair yeni yasal ve düzenleyici geliÅŸmeleri birbirleriyle önceden paylaÅŸacak, küresel finansal krizlere karşı daha “koordineli önlemler” alabilmek için veri ve analiz paylaşımını artıracak ve dijital dönüÅŸüm sürecinde ortak standartlar oluÅŸturulması konusunda görüÅŸ alışveriÅŸinde bulunacaklardır.
AB Komisyonu’ndan yapılan açıklamada, bu sürecin finansal hizmetler alanında bir “uyum politikasının” olmadığının, ancak taraflar arasında teknik düzeyde anlayış birliÄŸi ve ÅŸeffaflık saÄŸlamak için kritik bir adım olduÄŸunun altı çizilmektedir.
BK baÅŸbakanı Starmer, mutabakatın yalnızca ekonomik deÄŸil, stratejik bir yaklaşımın ürünü olduÄŸunu vurguladı. “BirleÅŸik Krallık olarak teknolojide küresel lider olmayı hedefliyoruz. Bu süreçte Avrupa’daki ortaklarımızla bilgi paylaşımı yapmak, düzenleyici çerçevelerimizi uyumlu hale getirmek istiyoruz” sözlerini kullanan Starmer, mutabakatın BK için yeni bir dönemin kapısını aralayabileceÄŸinin üzerinde durdu.
AB Komisyonu BaÅŸkanı von der Leyen ise yaptığı açıklamada, “Ä°ngiltere ile Avrupa arasında ortak deÄŸerler temelinde yapıcı ve ileriye dönük iliÅŸkiler kurmak istiyoruz. Bu mutabakat, karşılıklı güvenin yeniden tesis edilmesi açısından önemli bir adım” dedi.[6]
Uzmanlara göre bu iÅŸ birliÄŸi, kısa vadede finansal piyasalarda büyük bir deÄŸiÅŸiklik yaratmasa da, orta ve uzun vadede düzenleyici uyumun saÄŸlanması açısından stratejik deÄŸer taşıyor. Özellikle yapay zekâ ve dijital varlıklar gibi düzenlemelerin henüz küresel düzeyde ortak standartlara kavuÅŸmadığı alanlarda, bu tür “karşılıklı istiÅŸare” mekanizmalarının mevzuat boÅŸluklarını kapatmaya yardımcı olabileceÄŸi düÅŸünülmektedir.[7]
AnlaÅŸma, özellikle balıkçılık konusunda bazı kesimlerden eleÅŸtiri almıştır. Ä°skoç Balıkçılar Federasyonu, bu uzlaÅŸmayı “korkunç bir durum” olarak nitelendirmiÅŸtir. Zorluklardan bir diÄŸeri de BK’nın dünya genelindeki ülkelerle ticaret ve yatırım anlaÅŸmalarını bağımsız olarak müzakere etme yeteneÄŸini korumak istemesi olacaktır.
Ancak, iÅŸ dünyası liderleri anlaÅŸmayı ticaretin istikrarını artıracağı ve maliyetleri düÅŸüreceÄŸi için olumlu karşılamıştır. DiÄŸer yandan AB içinde yaÅŸanan siyasi deÄŸiÅŸimler, ekonomik performans ve Almanya ile Fransa arasındaki liderlik çekiÅŸmeleri, Ä°ngiltere ile hem pazar ortağı hem de rakip olarak stratejik ittifaklar kurmanın neden hayati önem taşıdığını ortaya koymaktadır.
Yeniden kurulacak bu iÅŸ birliÄŸinin bir diÄŸer faydalı sonucu “dayanıklılık ve büyüme” kırılımında olacaktır. Åžöyle ki, hem BK hem de AB, makroekonomik istikrar ve piyasa verimliliÄŸine olan ortak baÄŸlılıkları sayesinde küresel ekonomik belirsizliklere karşı dayanıklılıklarını artırabileceklerdir.
Bunlara ek olarak Londra cephesinde, finansal hizmetlerde küresel liderliÄŸin yeniden kazanılması ve artan yatırımcı güveni, “BK için ilave kazançlar” olacaktır.
Sonuç olarak bu yeni anlaÅŸmanın, BK ve AB arasındaki iliÅŸkileri daha pragmatik bir zemine oturtmayı ve önceki anlaÅŸmalardan kaynaklanan sorunları çözmeyi hedeflediÄŸini; tarafların, daha yakın ekonomik ve güvenlik iÅŸ birliÄŸine doÄŸru önemli bir adım atmış olduklarını söyleyebiliriz.
Ersin DEDEKOCA 22 Mayıs 2025
Kaynakça:
[1] By Stephen Castle & Jeanna Smialek, “Britain and EU. Strike Landmark Post-Brexit ‘Reset’ Deal”, NYT, 19.05.2025, https://www.nytimes.com/2025/05/19/world/europe/uk-eu-deal-brexit-reset.html
[2] Bu süreç ile ilgili geliÅŸmeleri ve yaÅŸananların ayrıntılarını bu yazımızda bulabilirsiniz: Ersin Dedekoca, “BREXÄ°T: DEMOKRASÄ°, RASYONEL AKIL ve BÄ°RLÄ°K POTANSÄ°YELÄ°NÄ°N SINAVI”, Anka Enstitüsü, 17.01.2019, https://ankaenstitusu.com/brexit-demokrasi-rasyonel-akil-ve-birlik-potansiyelinin-sinavi/
[3] Fiona Harrington, “UK-EU Financial Relations: Post-Brexit Regulatory Alignment and Investment Opportunities”, Advisor’s Gateway, 13.04.2025, https://www.advisorsgateway.com/articles/uk-eu-financial-relations-post-brexit-regulatory-alignment-and-investment-opportunities/?utm_source=chatgpt.com
[4] “EU reset deal puts Britain back on the world stage, says Keir Starmer”, The Guardian, 19.05.2025, https://www.theguardian.com/politics/2025/may/19/keir-starmer-uk-eu-reset-deal-win-win?utm_source=chatgpt.com;
[5] Harrington, agm.
[6] “The unanswered questions in the UK-EU deal explained”, The Times, 20.05.2025, https://www.thetimes.com/uk/politics/article/unanswered-questions-uk-eu-deal-explained-z7sbf3wzp?utm_source=chatgpt.com®ion=global
[7] “Exploring EU-UK Collaboration on AI: A Strategic Agenda”, Tony Blair Institute for Global Change, 31.07.2024, https://institute.glo