TÜRKLER’Ä°N YENÄ° YILI 

“Nardugan Bayramı “

Karanlık ve aydınlığın 3 günlük savaşı olarak kabul edilen 22 Aralık günü gün ışığı baÅŸlayan, 24 Aralık akÅŸamına kadar süren yıl döngüsü kutlamasıdır. Bu kutlamaya göre en uzun gece sona erip günler uzayacak ve GüneÅŸ daha fazla görünecektir. GüneÅŸ'in daha fazla görünmesi ise tanrının insanlara hediyesidir. Bugünü  ilk kutlayanlardan birisi de Türklerdir.

Türkler eskiden beri 22 Aralık'ta gündüzün geceyi yenmesini bir zafer olarak nitelendirmekte ve bu zaferi akçam aÄŸacı altında kutlamaktadırlar. Türklere göre güneÅŸin doÄŸuÅŸu, yeni yıl döngüsü olarak kabul edilmiÅŸtir. Türkler, GüneÅŸ'e mitolojide 'Nar' ismini vermiÅŸlerdir. Türk atasözlerindeki 'Nar gibi yanıyor', 'Nar gibi kızardı' sözleri aslında 'GüneÅŸ gibi yanıyor veya kızardı' anlamındadır. Nardugan Bayramı olarak nitelendirilen bugün aslında GüneÅŸ'in doÄŸuÅŸu bayramıdır. Nardugan/Nartugan/Nardogan kelimeleri farklı Türk topluluklarındaki adlandırmalardır.

Türkler bu Bayram için özel bir hazırlık yapar mıydı? 

Türkler, 22 Aralık öncesinde bu bayrama hazırlanmak için evlerini ve yaÅŸadıkları yerleri temizlerler, yeni ve temiz elbiseler giyerlerdi. Türkler'de bugün Tanrı Ülgen'e sunulmak üzere hediye hazırlanır ve en yüksek tepede akçam aÄŸacı altında dualar ederek hediyelerini buraya bırakırlardı. Bu olay gerçekleÅŸirken bölgenin en bilge ve yaÅŸlı kiÅŸisi en görkemli elbiselerini giyerek bu törene liderlik ederdi.

Bu bilge kiÅŸi, Ayaz Ata olarak bilinir. Bu törende kadınlar önceden bezler hazırlayarak tören sırasında akçam aÄŸacına baÄŸlarlardı. Bu bezler veya ipler genelde koyun/keçi yününden yapılırdı. Bu bezlerde motif olarak da hayat aÄŸacı iÅŸlenirdi. Türklerdeki bu gelenek, Ä°slamiyet'in kabulünden sonra evliyalar veya önemli insanların mezarlarına veya bu mezarların yakınındaki aÄŸaçlara bezler baÄŸlanması ÅŸeklinde devam etmiÅŸtir.

Türk kültürünün Rusları etkilemiÅŸ, Ayaz Ata adının Rusça'daki Ded Maroz (Ayaz/SoÄŸuk Dede/Ata) olarak kullanmış ve yeni yılı kutlamışlardır.

Ayaz Ata kültürünün Ruslar'dan Türklere geçtiÄŸi iddialarının gerçeklik payı var mı?

Türk mitolojisinde Ayaz Ata isminde bir figür olup olmadığına dair tartışmalar vardır. Bu mitolojik inancın özellikle Hunlar ve öncesinde Gök Tanrı inancı ile alakalı olduÄŸunu söyleyebiliriz. Türkler'de günümüzde özellikle Orta Asya'da ve Sibirya'daki Türk topluluklarında Ayaz Ata ve Kar Kız/Ayaz Kız kültürü vardır. Bazı uzmanlar bu kültürün Rus kültüründen geçtiÄŸini iddia ediyorlarsa da tam tersi Türk kültürünün Rusları etkilediÄŸini söyleyebiliriz.Ayaz Ata adının Rusça'daki Ded Maroz (Ayaz/SoÄŸuk Dede/Ata) .

Türkler'de kış dönümü Hunlar döneminde kutlanan bir gelenektir. Türk mitolojisinde hayat aÄŸacının kutsallığı, Gök Tanrı'nın en yüksek tepede yaÅŸadığına inanılması ve özel günlerde hediyeler sunulması bir gelenektir.

Ünlü yazar Cengiz Aytmatov'un "Gün Olur Asra Bedel" adlı romanında Ayaz Ata geleneÄŸi Türklerin mitolojik kahramanı olarak iÅŸlenmektedir. Rusların Ded Maroz'u kurgularken Türk mitolojisindeki Nardugan Bayramı'nı örnek alması, sanki bu geleneÄŸin Ruslardan Türklere geçtiÄŸi gibi algılansa da, tam tersi bir durum söz konusudur.

Ayaz Ata geleneÄŸi, Türklerde özellikle Sibirya ve Altay DaÄŸları çevresinde yaÅŸayan Türkler'de yaygın olarak kutlanmıştır. Kuzey Türkleri özellikle Åžaman/Kamları kullanarak kış dönümünü kutlamışlardır. Türkler'de Åžamanlar en bilge ve tanrıya ulaşılması için baÅŸvurulan bir varlık olarak görüldüÄŸünden Ayaz Ata olarak görev de onlara verilmiÅŸtir. Ayaz Ata geleneÄŸi, genelde Kuzey Türkleri için vardır. Güney Türkleri olarak kabul edilen OÄŸuzlar'da bu gelenek, daha çok Nevruz olarak kutlanmıştır.

Yakın dönemde özellikle Kazakistan'da Ayaz Ata geleneÄŸi oldukça yaygınlaÅŸmıştır. Kazak ÅŸairi Abay Kunanbayev'in Ayaz Ata'yı tanımladığı ÅŸiiri ÅŸöyledir:

"Ak giyimli gövdeli, aksakallı/Kör ve sağır tanımaz diri canlı/Üstü başı ak kır, rengi soÄŸuk/Bastığı yeri gıcırdatıp, gelip kaldı./Nefesi tipi, ayazla kar/Ä°htiyar baba: Kış, gelip hüzün saldı./Uçmaz külahını ok gibi dimdik yapıp/Ayazla kızarıp parladı./Bulut gibi kaÅŸları kapamış iki gözün/Başını silkse kar yaÄŸdırıp seni zorladı."

"Bu gelenek, Ruslardan da, Hristiyanlardan da eskiye dayanmaktadır"

Ä°slamiyete geçiÅŸ sonrası bu gelenekler nasıl bir forma büründü?

Kuzey Türkleri, Ä°slamiyeti kabul ettikten sonra Ayaz Ata da kimsesizlere, yolda kalanlara, zorda kalanlara yardım eden evliya rolüne bürünmüÅŸtür. Ä°slam inanç kültüründeki 'Hızır' kimliÄŸini, Ä°slam öncesi Türklerde Ayaz Ata üstlenmiÅŸtir. Kazak Türklerinde kışın karşılanması SoÄŸumbası adlı törenle kutlanmaktadır. Eski Türk mitolojisinde yel (rüzgar), evreni döndüren, ÅŸekillendiren bir güçtür. Ayaz aslında yel sayesinde oluÅŸur. Efsaneye göre, Ülker burcunun altı yıldızı, göÄŸün altı deliÄŸidir. Bu deliklerden yeryüzüne soÄŸuk hava üfler ve kış oluÅŸur. Ayaz Ata ise bu soÄŸukta darda kalanlara ve ihtiyaç sahiplerine yardım eden bir kiÅŸidir. Eski Türkler ilk zamanlarda Ayaz Ata kültürünü Yel Ana olarak da tanımlamışlardır. Yel Ana kültürü zamanla Yel Ata olmuÅŸtur.

Yeni Yıl Bayramı Nardugan, Ayaz Ata ise bu bayramın simgesidir. Akçam aÄŸacı ise tanrı ile kurulan baÄŸlantının simgesidir. Türklerin iÅŸlediÄŸi halı, kilim ve diÄŸer motiflerde hem akçam aÄŸacı hem de Ayaz Ata motifleri bulunmaktadır.

Ayaz Ata, her yıl 22 Aralık'tan sonra gelen ilk dolunayda ortaya çıkar ve 1 Åžubat'a kadar kutlamalar devam eder. Kuzey Türklerinde 21 Aralık'an sonra ilk dolunayın çıktığı ilk gün, yeni yılın ilk günüdür.

Türkler, Yel Ata kültürünü zamanla Ayaz Ata olarak adlandırmaya baÅŸlamışlardır. Türk topluluklarında Kutsal Baba, Çam Baba olarak da anılan Ayaz Ata kültürüne zamanla ona iyiliklerinde yardım ve eÅŸlik eden kızı, bazı hikayelere göre de torunu eklenmiÅŸtir. Ayaz Ata, Özbekçe Ayoz Bobo veya Ayaz Ota, Kırgızca Ayaz Ata, Kazakça Ayaz Ata olarak nitelendirilmektedir. Bazı Türkler ise Ak Ayas olarak isimlendirmektedir. BaÅŸkurt lehçesinde Ayaz Ata, Kış Babası olarak yer alır. Torunu ise Kar Güzeli adıyla anılır. Tatar kültüründe ise Qış Babay (Kış Babası), torunu ise Kar Kızı olarak tanımlanmaktadır

Türkler’de Yılbaşı kutlamak çok eskidir.

Yeni Yıl Nevruz ile başlamaktadır.

Yeni yılda kutlama yapılmaktadır.

Bayramlar, kış dönümü ve bahar dönümü olarak adlandırılmaktadır. Ä°slamiyet’in kabulüyle birlikte, kutlamalar Hristiyan geleneÄŸi olarak görülmeye baÅŸlamıştır.

Fakat Türklerde hayat aÄŸacı kültürünün yaygın olarak kullanıldığını düÅŸündüÄŸümüzde, Türklerin yeni yıl kutlamalarının Hristiyanlıktan çok daha eskiye dayandığını söylemek mümkündür.

Türk kültüründeki Ayaz Ata geleneÄŸi, soÄŸukların bitmesine  neden olan iyi bir ruhun varlığına olan inançtır.

Ayaz Ata bir kızakla gelir, Ay Tanrısı ile iletiÅŸim kurarak soÄŸukların bitmesine aracılık ederdi. Görevi, soÄŸuk havaya karşı Türkleri korumak olduÄŸuna inanılırdı.