G-20 zirvesinde ErdoÄŸan ile Biden arasındaki görüÅŸme, plânlanmış bir buluÅŸma deÄŸildi. Ancak Taksim’deki terör olayının ardından Amerikan tarafının bizzat BaÅŸkan seviyesinde “taziye dileklerini iletme” isteÄŸi üzerine görüÅŸme gerçekleÅŸmiÅŸti
ERSÄ°N DEDEKOCA
Endonezya’nın Bali Adası’nda gerçekleÅŸtirilen, Türkiye’yi CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan’ın temsil ettiÄŸi “G-20 Zirve Toplantısı” sürerken, dünyanın nefesini tutmasına neden olan bir olay gerçekleÅŸti:
15 Kasım’da, Rusya’nın Ukrayna’daki kritik hedeflere yönelik gerçekleÅŸtirdiÄŸi füze saldırısı sürerken, bir füze de NATO üyesi Polonya’ya topraklarına düÅŸtü ve olayda iki kiÅŸi öldü.
DoÄŸaldır ki olaydaki “olaÄŸan ÅŸüpheli” Rusya idi. Keza bu ÅŸüphenin gerçek olması, Rusya’nın doÄŸrudan bir NATO ülkesine, Polonya’ya “saldırması” anlamına gelmekteydi. NATO üyesi Polonya topraklarına düÅŸen füze tansiyonu yükseltti.[1]
YaÅŸanan bu olay üzerine Bali’de olan dünya liderleri, 16 Kasım sabahı, ABD BaÅŸkanı Biden’ın kaldığı otelde beklenmedik bir “acil bir toplantı” düzenlediler. ABD’nin ev sahipliÄŸindeki toplantıya Kanada, Fransa, Almanya, Japonya, Ä°talya, BirleÅŸik Krallık, Ä°spanya, Hollanda, AB Konseyi ve AB Komisyonu bulundu.
Toplantıda Ä°stihbaratlar karşılaÅŸtırıldı. Neyse ki, füzenin Ukrayna tarafından ateÅŸlenen füzelerden biri olduÄŸu ortaya çıktı. Böylece dünya, bir NATO-Rusya doÄŸrudan savaşı olasılığından, en azından “ÅŸimdilik” kurtulmuÅŸ oldu.
G-20 TOPLANTISI
Hem sanayileÅŸmiÅŸ hem de geliÅŸmekte olan Dünya’nın en büyük ekonomisine sahip 19 ülke ile Avrupa BirliÄŸi’ni bir araya getiren G-20’lerin bu yılki Zirve Toplantısı, Endonezya’nın ev sahipliÄŸinde 15-16 Kasım tarihlerinde Bali’de yapıldı.
Rusya Federasyonu Devlet BaÅŸkanı Vladimir Putin dışında, üye ülkelerin tamamının devlet/hükümet baÅŸkanı düzeyinde katıldığı Bali’deki toplantının ana tema’sı, “Birlikte toparlanma-Daha hızlı toparlanma” olarak belirlenmiÅŸti.
G-20 toplantılarında geleneksel olarak uluslararası finansal istikrar, iklim deÄŸiÅŸikliÄŸi ve sürdürülebilir kalkınma gibi konular ele alınmaktadır. Ancak bu yılki Zirve’ye, Ukrayna’nın birden fazla ÅŸehrindeki sivil hedeflere yönelik füze saldırıları damga vurdu.
POLONYA TOPRAKLARINA DÜÅžEN BEKLENMEDÄ°K FÜZE
15 Kasım’da, G-20 Zirvesi sürerken, NATO üyesi Polonya’nın Przewodow köyüne füze düÅŸtü. Kaynağı bilinmeyen füzenin düÅŸmesi sonucu 2 kiÅŸi öldü. Polonya Hükümeti, “ordunun savaÅŸa hazırlık durumunun artırılması” kararı aldı, NATO’nun 4. maddesini harekete geçirme seçeneÄŸi de gündemin bir maddesi oldu. Rusya, Polonya toprağına düÅŸen füzelerle ilgisi olmadığını savundu, “Suçlamalar kasıtlı provokasyon” açıklamasında bulundu. ABD’den füzenin Ukrayna’ya ait olabileceÄŸi açıklaması geldi.
Polonya BaÅŸbakanı Mateusz Morawiecki, acil toplanan Bakanlar Kurulunun ardından yaptığı açıklamalarda, Polonya’nın, dünya tarihindeki en güçlü ittifak olan NATO’nun üyesi olduÄŸunu, NATO’nun bir üyesinin, toprak bütünlüÄŸü, bağımsızlığı veya güvenliÄŸinin tehdit altında olduÄŸunu düÅŸündüÄŸünde, müttefiklerle istiÅŸare istemesine imkân veren 4. maddeyi harekete geçirme seçeneÄŸinin masada olduÄŸunu belirtti.
Rusya Savunma Bakanlığı ise, füze enkazına dair fotoÄŸraflarının Ukrayna S-300’e ait olduÄŸunu söyledi. Bakanlık, Ukrayna’ya saldırının Polonya sınırına 35 kilometreden daha yakın olmadığını söyledi.
Beyaz Saray’dan ve NATO’dan arka arkaya yapılan açıklamalarda, müttefiklerin NATO topraklarını korumaya kararlılıkları teyid edildi ve Polonya ile tam bir dayanışma içerisinde olunduÄŸu vurgulandı.
Bir yandan NATO’nun 4 ve 5nci maddelerini uygulamaya koyup koymayacağı tartışılırken, Reuters haber ajansı, NATO kaynaklarına dayandırdığı haberinde, ABD BaÅŸkanı Joe Biden’ın Polonya’ya düÅŸen ve iki kiÅŸinin ölümüne sebep olan füzenin Ukrayna hava savunma füzesi olduÄŸu bilgisini verdiÄŸini yazdı.
OLAÄžANÜSTÜ TOPLANTININ FOTOÄžRAFI
Söz konusu “olaÄŸan dışı ve kritik” toplantının yukardaki fotoÄŸrafına baktığımızda, NATO eski ve önemli üyesi Türkiye’nin yer almadığını görmekteyiz. Toplantının yapıldığı sırada Bali’de olan CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan’ın o masadaki yokluÄŸu, pek çok soru iÅŸaretini de beraberinde getirdi elbette.
Toplantı sonucunda Beyaz Saray tarafından yapılan açıklama, “NATO ve G-7 Liderlerinin G-20 çerçevesinde Bali’de ortak bildirisi” baÅŸlığını taşıyor. Ortak bildirinin birinci paragrafında toplantıya ABD’nin yan ısıra Kanada, Fransa, Almanya, Japonya, Ä°talya, BirleÅŸik Krallık, Ä°spanya, Hollanda, AB Konseyi ve AB Komisyonu’nun iÅŸtirak ettiÄŸi kaydedilmektedir. BilindiÄŸi gibi 19 G-20 üyesinden 7’si zaten NATO müttefiki. Ä°spanya Daimi Özel konuk olarak tüm G-20 Zirvelerine katılmaktadır. Hollanda ise ev sahibi Endonezya’nın kontenjanından Bali’ye çaÄŸrılmış ülke konumunda. Bu tablodan Bali’de olup da Biden’ın zirvesine davet edilmeyen tek NATO üyesi ülkenin Türkiye olduÄŸu anlaşılmaktadır.
Bu çarpıklığın farkına varan France-24 muhabiri, CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan’ın Bali’de düzenlediÄŸi basın toplantısında, birçok NATO ülkesinin çaÄŸrılı olduÄŸu bu toplantıya Türkiye’nin davet edilmemiÅŸ olmasının, NATO içerisinde bir görüÅŸ ayrılığına iÅŸaret edip etmediÄŸini sordu.
CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan France-24 muhabirine cevaben, “Bali’de altı NATO ülkesinin bir araya geldiÄŸini, Türkiye’den baÅŸka toplantıya katılmayan 20 NATO ülkesini niye sormadığını, o esnada arama imkânı bulmamış olabileceklerini, toplantıda füzenin hangi marka olduÄŸu gibi teknik detayların ele alındığını öÄŸrendiÄŸini, çaÄŸrılmamış olmasının çok da önemli olmadığını, önemli iÅŸler görüÅŸülürken davet edildiÄŸini” söyledi.
DiÄŸer yandan, Bali Zirvesinin baÅŸladığı gün, Dünya’nın en güçlü iki istihbarat örgütünün ÅŸefleri buluÅŸmak için Ankara’yı tercih ettikleri de, bir diÄŸer gerçek olarak durmaktadır.
ANKARA’DAKÄ° ABD-RUSYA Ä°STÄ°HBARAT ZÄ°RVESÄ°
Ä°çiÅŸleri Bakanı Soylu’nun Taksim terör eylemi sonrasında ABD’ye karşı sert çıkışıyla, aynı döneme rastgelen bir baÅŸka kritik uluslararası buluÅŸma da, “Ankara’daki karmaÅŸa” açısından yeni soru iÅŸaretlerini ortaya koyar niteliktedir.
Saldırıyla aynı dönemde Ankara’da CIA BaÅŸkanı Burns ile Rusya Dış Ä°stihbarat Servisi BaÅŸkanı Sergey Naryshkin, MÄ°T’in ev sahipliÄŸinde bir araya geldiler. Toplantı önemliydi. Çünkü Ukrayna savaşının geniÅŸlemesi, savaÅŸta nükleer silah kullanılması olasılığı ve bunun sonuçları masaya yatırıldı.
CIA BaÅŸkanı Ankara’da böylesine önemli bir toplantıdayken, Ä°stanbul’da Türkiye’nin Ä°çiÅŸleri Bakanı’nın ABD’yi “teröre destek vermekle” suçlaması, akıllara ÅŸu ikilemi getirdi: Ya Türkiye’nin güvenliÄŸinden sorumlu Ä°çiÅŸleri Bakanı’nın Ankara’daki Rus-Amerikan istihbarat zirvesinden haberi yoktu. Ya da, CIA BaÅŸkanı bizzat MÄ°T tarafından ağırlanırken Bakan Soylu, mensubu olduÄŸu AKP hükümetinin Türkiye’nin Ukrayna savaşındaki kritik arabuluculuk rolünü olumsuz etkileyebilecek bir çıkış yapmakta sakınca görmedi.
Ortaya çıkan bu ikilemin gerekçesi ne olursa olsun, AKP hükümetinin dış politika açısından tüm dünyaya bir “karmaÅŸa” fotoÄŸrafı sunduÄŸu açık bir gerçektir.
G-20’DEKÄ° ERDOÄžAN-BÄ°DEN GÖRÜÅžMESÄ° ÜZERÄ°NE
G-20 zirvesinde ErdoÄŸan ile Biden arasındaki görüÅŸme, plânlanmış bir buluÅŸma deÄŸildi. Ancak Taksim’deki terör olayının ardından Amerikan tarafının bizzat BaÅŸkan seviyesinde “taziye dileklerini iletme” isteÄŸi üzerine görüÅŸme gerçekleÅŸmiÅŸtir.
GörüÅŸme süresinin, fotoÄŸraf çekimi ve çeviri dâhil toplam 15 dakikayla sınırlı olması, bunun önceden plânlanmış kapsamlı bir ikili görüÅŸme olmadığını ortaya koymaktadır. Toplantı, daha çok olaÄŸanüstü durumlarda kritik mesaj alışveriÅŸi için yapılan ve diplomaside “pull aside/ kenara çekme-çekilme” denilen yöntemle gerçekleÅŸtirildiÄŸi anlaşılmaktadır.
SONUÇ YERÄ°NE
Ukrayna konusunda Bali’de 9 ülke ve AB temsilcileri ile gerçekleÅŸtirilen olaÄŸanüstü toplantının fotoÄŸrafında Türkiye CumhurbaÅŸkanı’nın bulunmaması, Washington’daki Biden yönetiminin Ankara’ya karşı soÄŸuk duruÅŸunun sürdüÄŸünün somut kanıtı gibi durmaktadır.
DiÄŸer yandan, Bali’deki olaÄŸanüstü toplantı masasında hazır bulunmayan diÄŸer G-20 liderlerinin nitelikleri ise, Türkiye’nin hangi “ligde” görüldüÄŸünü ortaya koyar ipuçları vermektedir.
Oysa Bali toplantıları Türkiye açısından çok da iyi baÅŸlamıştı. Programında olmamasına raÄŸmen ABD BaÅŸkanı Biden 15-20 dakika için de olsa CumhurbaÅŸkanı ErdoÄŸan ile ikili bir görüÅŸme yapmıştı. GörüÅŸmeden sonra Beyaz Saray tarafından yapılan açıklamada, iki liderin görüÅŸmesinde bölgesel sorunların yanı sıra, küresel meselelerin de ele alındığının ilk kez vurgulanması dikkat çekiyordu.
Keza Türkiye CumhurbaÅŸkanı Fransa, Almanya ve Ä°talya gibi AB’nin önde gelen ülke liderleriyle de ikili görüÅŸmeler gerçekleÅŸtirmiÅŸti. DiÄŸer yandan Bali Zirvesinin baÅŸladığı gün Dünya’nın en güçlü iki istihbarat örgütünün ÅŸefleri buluÅŸmak için Ankara’yı tercih etmiÅŸlerdi.
Görünen o ki, Rusya – Ukrayna Savaşı, ABD’nin Türkiye politikasını nasıl düzenleyeceÄŸine iliÅŸkin karar vermesini zorlaÅŸtırmaktadır. Bu kafa karışıklığının temelinde de, Türkiye Ä°çiÅŸleri Bakanı’nın dış politika konusundaki “yetki ve konusunu aÅŸan” açıklamaları ve ülke dış politikasındaki “eÅŸ güdümsüzlük” yatmaktadır.
Kısacası, ülkemiz dış politikasında her ÅŸey, göründüÄŸü, yakındaki seçimlere destek olacak ve bizlere aktarıldığı gibi deÄŸil…
[1] “SON DAKÄ°KA HABERÄ°: Polonya’da sınır köyüne füze: 2 ölü”, NTV, 16.11.2022, https://www.ntv.com.tr/dunya/son-dakika-haberi-polonyada-sinir-koyune-fuze-2-olu,JlSAJ0Fn-UCl2LdTnvo3YQ
[2] “RECOVER TOGETHER RECOVER STRONGER”, G20 Indonisia 2022, https://www.g20.org/g20-presidency-of-indonesia/
[3] “Ukraine may get access to missile blast site – Polish officia