Milletçe konuÅŸacak ortaklaÅŸa bir konumuz oldu: “Dolar ve enflasyon nereye gidiyor?”

Durakta, kahvehanede, iÅŸ yerinde, sokakta, yolda-belde “Åžu dolar ileride ne olur”, “ enflasyon yüzde kaça kadar yükselir” muhabbetlerindeyiz hep beraber…

Farkındasınız değil mi?

Åžimdi kimse “yok canım, bunlar bazılarının hiç umurunda bile deÄŸil” falan demesin; cebinde üç kuruÅŸu olan da bankada milyon doları olan da aynı sorunun cevabını yakalama derdinde bu günlerde.

Milletçe takipteyiz…

Neden mi?

E bir zamanlar, “Dolarla ne iÅŸim olur” diyen arkadaÅŸlar bile ÅŸimdi anladı ki; yiyecekten yakacaÄŸa kadar hemen her ÅŸeyimizin dışarıdan dövizle tedarik edildiÄŸine göre o döviz olmayınca iÅŸler sakat.

Ä°ÅŸ buralara kadar gelince düÅŸünüp anlamaya çalışıyor halkımız haliyle: “Bu koÅŸullarda daha ne kadar dayanabilirim”, “Diyelim ki deniz bitti, (b) planım, o da olmazsa c, d planım ne olabilir ve hatta …z planım; yani en son ne yaparım, halim ne olabilir” diye.

Öteden beri yoksul olanlarla yeni “yoksul”ların durumu böyleyken iÅŸin enteresan tarafı, “varsıl”ın gözü de sürekli dolar tabelasında. O da her geçen dakika bankadaki dövizinin TL karşılığının nasıl da fingir fingir yükselmekte olduÄŸunu merak edip adeta at yarışı izleme havalarında.

Dolayısıyla “bu iÅŸler beni hiç te ırgalamaz” diyen kalmadı ortada.

Öyle de ırgalıyor, böyle de.

Merakla soruluyor:

Kaça kadar çıkar bu dolar?

ArkadaÅŸ bunu öyle sorsa da, sorunun düzeltilmiÅŸ ÅŸekli “Bizim TL daha nerelere kadar düÅŸer bu durumda?” olmalı tabii…

Ve enflasyon… Fiyatlar daha ne kadar yükselir bu gidiÅŸe göre?

“En az ÅŸu kadar” diyerek bilmiÅŸçesine kestirip atarsan fazla sorun olmuyor, “Hımmm…” diye mırıldanıp bir süre içine kapanıp susuyor karşındaki.

O arada kendi hesabını güncelliyor besbelli.

Ama burada da bitmiyor ki muhabbet…

Üzerinden üç gün ya geçiyor ya geçmiyor; arkadaÅŸ yine peÅŸinde:

“Çok doÄŸru söylemiÅŸsin yahu, bak aynen çıktı. Peki bundan sonra ne olur? Daha ne kadar artar?

Anlayacağınız olay adeta dizi filmlere döndü. Hani tam burada bitecek sanıyorsun, kendine göre kafanda belli bir son var; haydi son anda bir heyecan daha…

Åžimdi bu bizim ekonominin yerli dizisinde de; bir bakıyorsun ki bir ucuzluk müjdesi, bir reform haberi ya da petrol bulmalar ya da ne bileyim savaÅŸ kaçkını paraların yaÄŸması falan mesela…

Haydi bir ümit dalgası daha.

Sonra ardından gün geçmiyor ki yeni bir “ayar” haberi gelmesin.

Geriliyorsun ve “Bu kadar da ayar çekilir mi yahu bu millete” diyorsun.

Gerçekten de o kadar “ayarlama” yapılıyor ki, her gün beÅŸ on dakika geç kalan o eski kurmalı saatleri geçtik…

Hani o da düzenli olarak geç kaldığı için her gün yeniden ayarlanırdı ya.

Neticede mehter yürüyüÅŸü gibi oldu bu durumlar: “Ä°ki ileri bir geri”

Dolayısıyla bir yerden sonra şaşırıyor insanlar.

Haklı olarak da tekrar tekrar soruyorlar tabii etrafa “Yahu, ne olacak bu doların sonu?” “Enflasyon daha kaça kadar çıkar?” Hatta biraz ince eleyeni “sabahtan kaçtı, ÅŸu anda kaç” falan gibisinden.

Hadi toptan anlatalım iÅŸin aslını ki; okuyanlar bir de böyle düÅŸünüp artık kendi kendine bulsun iÅŸin geleceÄŸini.

Soru ÅŸu “Bu dolar kaç liraya kadar çıkar? Dolayısıyla bizdeki fiyatlar daha nereye kadar tırmanır?”

Hemen söyleyelim:

“Vallahi öyle üç beÅŸ falan da deÄŸil; ekonominin iyiye ya da kötüye gidiÅŸine ve gidiÅŸteki hızına göre ÅŸimdikinin milyon katına kadar bile çıkabilir kardeÅŸim.

Sehavetin endazesi olmadığı gibi bunun da endazesi olmaz”

…………….?

Åžaşırdın tabii ama benim maksadım da seni ÅŸaşırtıp ilgini çekmekti zaten.

Åžimdi dinle:

Dolarla mazotu ele alalım mesela…

Mazot da dışarıdan dolarla alındığı için bu ikisinin fiyatı genellikle beraber iner beraber çıkar.

Bak mesela 2000 yılında da bu günkü gibi bulup buluÅŸturduÄŸumuz doları bastırıp dışardan mazot alıyorduk ve mazotun pompadaki litre fiyatı da “o günkü TL cinsinden” sadece 430 liraydı.

Yok öyle deÄŸildir demeyin, O tarihte ÅŸimdiki TL deÄŸil, YTL de deÄŸil, “Eski TL” kullanılıyordu ve rakam buydu.

Åžimdi baÅŸlayalım eski TL ile o tarihten bu tarafa doÄŸru gelmeye…

Mesela:

Yıl 2001, mazot 1 milyon lira

Yıl 2002, mazot 1,48 milyon lira

Yıl 2003, mazot 1,80 milyon lira

Yıl 2004, mazot 1,98 milyon lira

Yıl 2005’e gelince de 2,55 milyon lira

Ancak o tarihte baktık ki bizim bir tarihlerdeki liranın deÄŸeri yıllar içerisinde çok çok aÅŸağılara düÅŸmüÅŸ ve umumi tuvalet tarifesi bile “Küçük 1 milyon, büyük 2 milyon” gibi milyon TL ile belirleniyor; üstelik sağındaki sıfır bolluÄŸundan dolayı da okuması yazması zor olup hesap makinelerini bile kasıyor; atmışız bu sefer altı sıfırını o liranın ve o günün 1 milyon lirası anında olmuÅŸ “Yeni bir lira” yani “YTL”

Hatırlayanlar olacaktır; demeçler bile verildi:

“Bak tuvalet fiyatları 1 milyon iken ÅŸimdi nasıl da 1 liraya indi” diye.

Peki “Ä°ki milyon beÅŸ yüz elli beÅŸ TL”lik bir litre mazotun fiyatı?

Onun fiyatı da YTL cinsinden indi anında 2 lira 55 kuruşa tabii.

Ne oldu aslında o zaman peki?

Biz altı sıfır atınca paramız Amerikan dolarına karşı anında bir milyon kere değer mi kazandı?

Ne alaka?

Bizden baÅŸkalarına sorarsan ne Amerikalının ne baÅŸkasının para deÄŸerinde milim oynama yok. Yani biz sıfır atınca bizden baÅŸka kimsenin parasına bir ÅŸey olmuÅŸ deÄŸil. Aynen bizim birine örneÄŸin Ä°brahim derken kısaltıp “Ä°bo”, Hüsamettin derken “Hüso” dememiz gibi sıfırları azalttık sadece.

Ä°ÅŸte bu ÅŸekilde “1 milyon TL”nin adını deÄŸiÅŸtirip o deÄŸerdeki paraya “1 YTL” dedik.

Hikayeye devam edelim;

Bir süre sonra da “bu iÅŸ burada kalsın” diye YTL’nin adını tekrar TL ‘ye çevirdik. Ama adamların dövizi ile bizim para arasındaki deÄŸer farkı taa başından beri aynı tabii…

Mahkemedeki yaÅŸ küçültme misali, sürekli düÅŸen paramızın üzerindeki rakamı milyonda bire düÅŸürmüÅŸ, okunup yazılmasını kolaylaÅŸtırmıştık sadece.

Dolayısıyla o zamandan bu zamana paranın gidişatı değişmedi.

Åžimdi mesela, ÅŸu andaki fiyatı ile mazot 24,60 ve siz bu yazıyı okuyana kadar diyelim ki bir kere daha “ayarlayıp” düz 25 lira yaptılar; düÅŸünün, biz 2005 başında o altı sıfırı kendi kendimize atmasaydık bu günkü mazot 25 lira yerine 25 milyon TL’ye satılacaktı.

Nitekim hala bu deÄŸiÅŸikliÄŸe alışamamış olanlar, özellikle de eski nesil ve muhafazakar köylü nüfus, aslında iÅŸin doÄŸrusundan ayrılmayıp hala, hemen her ÅŸeyin fiyatını o eski TL ile yani altı sıfırı muhafaza edip milyonlu milyarlı söylemiyorlar mı?

Bunları niye anlattık böyle uzun uzun?

Demek ki bizim bir zamanlar bir lira dediÄŸimiz paramızın taşıdığı deÄŸer zaman içerisinde düÅŸe düÅŸe bir milyon lirayla anlatılır hale gelmiÅŸ.

Åžimdi tekrar dönelim tarihin bilmem kaçıncı senesine:

O tarihte biri; “acaba bizim bir liramız düÅŸse düÅŸse nereye kadar düÅŸer” deseydi, ona bu günden bakıp “2022 yılına gelindiÄŸinde tam bir milyon kat düÅŸer” deyip ÅŸaşırtmaz mıydınız?

Åžimdi otur hesapla istersen bu gün ÅŸu kadar olan doların ya da mazotun ÅŸu kadar zaman sonra TL cinsinde kaça alınabileceÄŸini ve bunun bir üst sınırı olup olmayacağını.

Tecrübeyle sabit: sıfırları silmez “bırak böyle gitsin” dersen milyon lira, silersen bir lira…

Ama öÄŸrendik ya ÅŸu deÄŸeri düÅŸtükçe liradan sıfır atma iÅŸini;

Aman ÅŸimdi bunu her bardağın sadece dolu tarafını göstermek isteyenler duymasın ve duysalar da iÅŸin suyunu iyice çıkarmasınlar diyelim. Hatırlarlarsa var ya, bizim ÅŸimdiki liradan bu sefer de mesela bir üç sıfır daha atsalar; ÅŸaaakk… al sana bu günkü 14,80 liralık dolar anında tamı tamına 1,48 kuruÅŸ, yani bırak lirayı falan bir tarafa, bir buçuk Türk KuruÅŸu bile deÄŸil.

Ä°bret-i alem için yaparlar mı?

Hiç endiÅŸeniz olmasın yaparlar da her yerde anlatırlar da.

Doların halini de Amerikalılar düÅŸünsün artık…

Hele o mazot var ya o mazot, “neden bu mazot 25 lira diye bağıranlara da “al sana cevap; o da aynen 2,5 kuruÅŸ”

Hemen ertesi günde ikiye bile katlasan en fazla beÅŸ kuruÅŸa gelir litresi, hadi öbür gün dörde katla yine de 10 kuruÅŸ.

25 lira nerde 10 kuruÅŸ nerede!

Ucuzlattık mı ucuzlattık…

Gerisini bankadaki dolarına bakıp “ne kadar da kazanıyoruz” diyenlerle “mazot mazot” diye bağıran aÄŸzı kara muhalifler düÅŸünsün arkadaÅŸ.

GördüÄŸün gibi ÅŸu ekonomi denen ilim her zaman böyle bir ince “ayar çekme” iÅŸidir.

Åžimdi ne dersin?

Ä°lk baÅŸlardaki deÄŸerine göre milyon kat deÄŸer kaybetmiÅŸ lira ile onun karşısında milyon kat deÄŸer kazanmış gibi görünen dolar ve tabii ki bu deÄŸer deÄŸiÅŸikliÄŸi sonunda ortaya çıkan enflasyonun yüzdesi sizce nereye kadar çıkabilir? Nerelere gelince “yok artık bundan daha yukarıya çıkmayayım” der?

Eskiden 1 TL’den alınan bir malın deÄŸeri giderek 1 milyon TL’ye kadar yükselebilmiÅŸse, ÅŸimdiki deÄŸeri 14,80 olan dolar 30 lira falan olur mu mesela?