Mısır hiyerogliflerindeki “T” harfi hem piramitleri hem de “ekmek yapımını” temsil etmektedir. Günümüzden 12 bin yıl öncesine tarihlenen Göbeklitepe tarihin algılanışını ve bilinen akışını deÄŸiÅŸtiriyorsa, ekmek konusunda da yeni bir tarih yazılabilir! Katıklı ekmek godolak geleneÄŸini sürdürülebilir kılsak güzel olmaz mı?
AÅžÇI FOK
NURDAN ÇAKIR TEZGÄ°N
Un mayaya kavuÅŸunca insanlık büyük bir sıçrama yaptı, bu kesin.
Mayalı ekmeÄŸin kabarıp baÅŸkalaşım geçirmesi hakkında çok net bilgilere ulaÅŸamıyoruz.
Kimi kaynaklar MÖ 2600 dese de kimileri MÖ 1800, hatta MÖ 1000 diyenlere de rastlıyoruz.
Ekmek mayası da diÄŸer pek çok ilk buluÅŸ gibi Eski Dünya kaynaklı.
Bugün Anadolu’da özellikle Ege kıyı ÅŸeridindeki köylerde halen de katıklı ekmekler piÅŸirilmekte. Bu katıklı ekmeÄŸe “godolak” denir. Bazı köylerde “gödelek” de derler.
Mısır ve Mezopotamya maya konusunda ilkleri paylaşır konumda olduklarından bizi ilgilendiren kısım mayayı nasıl ve ne şekilde değerlendirdikleri.
Unu ve suyu maya ile yoÄŸurup kabartarak fırında pufidik ekmekler yapmak nasılsa kaçınılmaz!
Peki, bu ekmeklerin tarihte sosyal statü belirlemedeki yerinden öte mayalı ekmeklerin verdiÄŸi mesajları nasıl deÄŸerlendireceÄŸiz?
Ekmek mayasının bulunuÅŸu aslında ne çok gizeme teÅŸne!
Tarih boyunca fırıncılar ve ekmekleri üzerinden sayısız yasa ve kontrol sistemleri geliÅŸtirilmiÅŸ.
Antik çaÄŸda fırıncılar en güvenilir insanlar arasından seçilir, fırına ve fırıncıya zarar verenler ağır cezaya çarptırılırmış.
Halkın yediÄŸi arpa ve buÄŸday kepeÄŸiyle piÅŸirilen ekmeklerle, asillerin yediÄŸi beyaz undan yapılan ekmekler arasında çok büyük fark olduÄŸundan bu keskin çizgiyi sınıfsal olarak aÅŸmak çok zordu.
Beyaz ve kabarmış ekmeklerin içine sürpriz denilebilecek tatlar ilave eden fırıncılarla aÅŸçılar bol bahÅŸiÅŸi hak ediyorlardı.
Ä°çinde katığı bulunan godolak son derece besleyici ve pratik bir çözümdü.
Bu ilave tatlar kimi zaman bir kuÅŸ, bir yumurta ya da zeytin, hurma, incir olabiliyordu. Bal, zeytinyağı, süt ve ÅŸarap ile yoÄŸrulan ekmekler zamanla kek, pandispanya gibi çörekvari tatları da geliÅŸtiriyordu.
Bugün Anadolu’da özellikle Ege kıyı ÅŸeridindeki köylerde halen de katıklı ekmekler piÅŸirilmekte.
Ekmek mayalanmaya bırakılmadan önce son ÅŸekli verilirken içine ya da yuva açılarak bir bölümüne kabuklu çiÄŸ yumurta yerleÅŸtirilir. Kabaran hamur yumurtayı içine hapseder ve öylece ekmekle beraber yumurta da piÅŸmiÅŸ olur.
Yumurta ile beraber zeytin, peynir, patates de koyanlar vardır. Bu katıklı ekmeÄŸe “godolak” denir. Bazı köylerde “gödelek” de derler.
EkmeÄŸin üzerine yemin etmek
Asıl amaç; tarlaya çalışmaya gidenlerin teferruatlı yemek taşımak yerine yanlarında pratik yiyecek taşımasıdır. Ä°çinde katığı bulunan godolak son derece besleyici ve pratik bir çözümdür.
Çalışmaya gitmek, uzun yola çıkmak, okula, askere, sefere, kırsala gitmek için yolluk olarak bu katıklı ekmek biçilmiÅŸ kaftandır.
EkmeÄŸi türlü hallere sokmak, onu bin bir çeÅŸit otlar baharatlar ve tatlandırıcılarla piÅŸirmek insanlığın geldiÄŸi son kertede arayışların en lezzetlisi olsa gerek.
Hz. Ä°sa’nın ölümünden sonra Mesih geçiÅŸ ve diriliÅŸi olarak Hristiyanlarca kutlanan Paskalya Bayramı, Paskalya çöreÄŸi ve yumurtasıyla katıklı ekmeÄŸin atalarından mıdır yoksa tam tersi midir, hangi kayıt doÄŸrudur?
Paskalya çöreÄŸi ve paskalya yumurtası katıklı ekmeÄŸin atalarından mıydı?
Ekmek ve yumurta üzerine saatlerce düÅŸünsek neyin nereden kaynaklandığını bulmakta toslayacağımız duvarlar hep bir birinin benzeridir.
EkmeÄŸe kutsalımız deyip onun üzerinden yemin etmek türlü sorumlulukları da ekmeÄŸin üzerine yüklemek sorunları çözmüÅŸe benziyor!
Ekmeğin tarihi yeniden yazılabilir
Yumurtaya gelince; canlı yaÅŸamının minicik baÅŸlangıcı olan her türlü yumurta için mucize besin tanımı haksız sayılmaz. Tarih boyunca yumurta kadar baÄŸlayıcı ve tamamlayıcı bir baÅŸka besin maddesini düÅŸünemiyorum. Elbette buÄŸday ve su dışında!
Yumurtayı nereye koysanız bambaÅŸka bir oluÅŸumla sizi ÅŸaşırtır. Hiçbir ÅŸey yapmadan kırıp dökmeden öylece kabuÄŸuyla bir hamurun içine bile koysanız iÅŸte yine ÅŸaşırtıp ekmeÄŸi bölüÅŸenlere sürpriz yapar…
EkmeÄŸi bölüÅŸmek deyince OrtaçaÄŸ Avrupa’sında ekmeÄŸin önemi öyle bir noktaya gelmiÅŸ ki, insanlar kader ortaklarına yani beraber ekmek yedikleri kiÅŸilere yakın arkadaÅŸ ‘companions’ diye hitap etmeye baÅŸlamışlar.
Bu yazıya iliÅŸkin konuyu ekmeÄŸin içine gizlenmiÅŸ yumurta ve eÅŸlikçileriyle sınırlamaya hevesliyken, karşıma çıkan bazı bilgilerin ışığını size de yöneltsem hiç fena olmaz!
Malum pek çok kaynakta ilk mayalı ekmeÄŸin Mısır’da rastlantısal bir unutkanlık üzerine keÅŸfedildiÄŸi yazar. DoÄŸru da olabilir olmayabilir de! Arkeoloji ve bilim söz konusuysa hep dahası var demektir.
Göbeklitepe’deki boyları 3 ve 6 metre arasındaki ‘T’ biçimindeki sütun taÅŸları.
Mısır hiyerogliflerindeki “T” harfi hem piramitleri hem de “ekmek yapımını” temsil etmektedir. Mısır’da; ekmeklik hamur, toprak kaplarda yoÄŸrulduktan sonra sıvı bir kıvama getirilerek, önceden ısıtılmış kalıpların içine akıtılırmış. Ağız kısımlarına doÄŸru iyice geniÅŸleyen bu kalıplar piramitlere benzediÄŸi söyleniyor.
Bu durum bende bazı ÅŸimÅŸeklerin çakmasına neden oldu.
Günümüzden 12 bin yıl öncesine tarihlenen Göbeklitepe tarihin algılanışını ve bilinen akışını deÄŸiÅŸtiriyorsa, ekmek konusunda da yeni bir tarih yazılabilir!
Godolak Festivali
Göbeklitepe’de boyları 3 ve 6 metre arasındaki ‘T’ biçimindeki sütun taÅŸları ile Mısır hiyerogliflerindeki “T” arasında nasıl bir baÄŸlantı kurabiliriz diye düÅŸünmeden edemiyorum.
Ve bu düÅŸünceye ekmek faktörünü nasıl oturtmalı derken yumurtaya “sen ÅŸurada bekle hele önce ‘T’ ÅŸeklinin sırrı çözülsün” diyorum. ‘T’ ÅŸeklinde o taÅŸlarla piramitlerdeki ‘T’ ve ekmeÄŸin baÄŸlantısı sadece hiyeroglif yazı benzerliÄŸi mi?
Tarih tekrar yazılırken bizden önceki uygarlıkların ekmeÄŸin içine konan gizli katıkları silah olarak kullanmadığını kim söyleyebilir! Kabaran mayalı ekmeklerin içine aÅŸk mektuplarından ve gizli ÅŸifrelerden tutun da, zindanlara bıçak çakı gibi aletler koyanlar, Paskalya çöreÄŸinin içine uÄŸur parası yerleÅŸtirenler, Anadolu’da yeni yürüyen bebelere ve çok sık düÅŸen çocuklara “adım çöreÄŸi’ yapıp içine altın ya da para koyanlar… Mübadil ve göçmenlerin ülkelerinden göçerken altın ve paralarını ekmeklerinin içine gömmelerini de sayarsak bütün zamanların kutsalı ekmeÄŸimize ne ağırlıklar yüklediÄŸimizi görürüz.
Tarih tekrar yazılırken bizden önceki uygarlıkların ekmeÄŸin içine konan gizli katıkları silah olarak kullanmadığını kim söyleyebilir!
T ÅŸeklinin Bereketli Hilal üzerinde bir etkisi varsa bunu araÅŸtırmak nasıl da heyecanlı olacaktır. Ben söylemiÅŸ olayım, elbet bu araÅŸtırmayı geniÅŸletip kurcalayanlar olacaktır. Anadolu Medeniyetleri üzerindeki bu topraklarda ekmeÄŸe katık etmenin hücrelere kaydolmuÅŸ alışkanlığı yadsınamaz. O yüzden katıklı ekmek godolak geleneÄŸini sürdürülebilir kılsak güzel olmaz mı?
Hadi Godolak Festivali yapalım!