Kanuni Sultan Süleyman, Gutenberg’in 1438 yılında matbaayı buluÅŸundan 57 sene sonra dünyaya gelir (1495). Süleyman 1520'de Osmanlı'nın başına geçer ve 46 yıl saltanat sürer. 1566'da öldüÄŸünde matbaanın icadından bu yana 128 yıl geçmiÅŸtir. Süleyman matbaanın icadıyla zerre kadar ilgilenmez. Sultan Süleyman bu keÅŸifle zerre kadar ilgilenmediÄŸi gibi halkın ahlakını, örf ve edebini korumak uÄŸruna Türkçe kitap basımına kesinlikle izin vermemiÅŸtir. Cezası ölümdür.
Ancak, bu yasak ve ölüm cezası gayrimüslimleri kapsamaz. Nitekim Kristof Kolomb’un Amerika kıtasını keÅŸfettiÄŸi bir dönemde, Fatih’in oÄŸlu padiÅŸah II. Beyazıt’ın izniyle, Samuel Nahmias ve David Nahmias’ın 1493de Ä°stanbul’da kurduÄŸu ilk basımevinde tipo basım yöntemiyle ilk kitap basılmıştır: Ama sadece Ä°branice kitapların baımına izin verilmiÅŸtir.
Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunda ilk Türkçe kitabı basacak olan Ä°brahim Müteferrika, Süleyman’ın ölümünden 104 sene sonra 1670 yılında Romanya’da doÄŸacak ve 1729 yılında ilk Türkçe kitap basılacaktır. Yani Gutenberg’in matbaayı icadından 291 sene sonra Osmanlı mataa ile tanışmıştır.
1567 de II. Selim’in izniyle Sivaslı Ermeni Abgar Tıbır Karagümrük Ermeni Kilisesi’nde ikinci basımevini kurar. 1627de IV. Murat’ın oluruyla da Rum Ortodoks papazı Nikodemos Metaksas’ın basımevi faaliyete geçer. O tarihlerde Ä°ngiliz Newton teleskopu icat etmiÅŸ ve Avrupalı bilim adamları uzaya gitmenin yollarını araÅŸtırmaya baÅŸlamışlardı.
Yabancı dillerde basılan kitaplar sayesinde gayrimüslimler arasında okuma yazma hızla geliÅŸirken Müslüman halk gaflet uykusunu sürdürür. Böylece, imparatorluk sınırları içinde en bilgisiz, en hoÅŸgörüsüz, en çaÄŸdışı kalmış grubu Türk, Arap ve Müslümanlar oluÅŸturur. Gavurlar, gayrimüslimler ve kafirler hızla dünyanın aydınlanma çizgisini yakalarken Müslümanlar koyu karanlık ve taassubun köleleri olarak bir lokma bir hırka felsefesiyle yaÅŸamlarına devam ederler.
Ä°lk Türkçe matbaayı kuran, asıl adı bilinemeyen Abram (?) Cluj, Romanya, 1670 doÄŸumlu olup Hristiyan Ünitaryen bir aileden gelmektedir. Abram Cluj Koleji’nde ilahiyat eÄŸitimi görmektedir. Ä°ÅŸte o sıralar Avusturya’nın Romanya’yı iÅŸgaline karşı bir halk hareketine karışan bu kolejli genç papaz adayı, Avusturyalı askerlerden kaçarak Cluj yakınlarında bulunan bir Osmanlı birliÄŸine sığınır (1688 ?). Daha sonra, Ä°stanbul’a getirilir, zeka ve bilgisiyle dikkat çeker, derhal sünnet edilip Müslüman olduktan sonra Ä°brahim adını alır, padiÅŸah III. Ahmet’in hizmetine girer, onun özel danışmanı (müteferrika) olur. O tarihlerde Osmanlı Ä°mparatorluÄŸunda “Lale Devri” (1718-1730) baÅŸlamak üzeredir. Avrupa’da ise dokuma makineleri faaliyete geçmiÅŸ, sanayi devrimi baÅŸlamıştır.
Lale Devri olanca hızıyla al takke ver külah sürerken Ä°brahim Müteferrika Türkçe dilinde kitap basmanın faydalarını ayrıntılarıyla anlatan bir dilekçeyi ölümü göze alarak sadrazama sunmaya cüret eder. (1726). Dilekçenin tetkik edilmesi ve icazet çıkması 3 sene sürer! Sonunda, Sadrazam NevÅŸehirli Damat Ä°brahim PaÅŸa, PadiÅŸah III. Ahmet ve Åžeyhülislam Abdullah Hoca Efendi Hazretlerinin zar zor onayını aldıktan sonra Ä°stanbul’un Fatih semtindeki evinin bodrum katında ilk Türkçe basımevini kurar. Ä°lk basılan Türkçe kitap Vankulu SözlüÄŸü 31 Ocak 1729’da 1000 adet basılır. Ne kadar muhteÅŸem deÄŸil mi?
Osmanlı Ä°mparatorluÄŸundaki bu tek göstermelik Türkçe basımevinde dinsel kitapların basımına zinhar izin verilmediÄŸinden, çoÄŸu tarih konusunda 1000 adet kadar 17 Türkçe (Arap harfleri ile) kitap basılır. 1745'te Ä°brahim’in ölümünden sonra basımevi bir çok kez el deÄŸiÅŸtirir, 1797deki kapanışına kadar geçen süre içinde sadece 24 deÄŸiÅŸik kitap basılır. Basımevinin bulunduÄŸu semt zamanla Basmane adını alır. Ä°kinci basımevi 1796'da, Hasköy’de açılır. Bu arada 1769'da Ä°ngiliz mühendis James Watt buharlı makineyi çoktan keÅŸfetmiÅŸtir. Alessandro Volta’nın elektrik bataryasını bulduÄŸu yıllarda Üsküdar’da üçüncü basımevi açılır (1802). Avrupa ülkelerinde 1805'te buharlı lokomotif, 1807'de buharlı gemi, 1820'de mekanik hesap makinesi keÅŸfedildikten sonra Kavalalı Mehmet Ali PaÅŸa, Bulak basımevini kurar (1822).
1825'de telgraf, 1839'da fotoÄŸraf makinesi keÅŸfedildiÄŸinde Osmanlıda daha Tanzimat Fermanı yeni ilan ediliyordu. 1846'da dikiÅŸ makinesi keÅŸfedildiÄŸinde, Osmanlı Darül Fünun (Fen Fakültesi) kurma giriÅŸimi baÅŸlatmıştı. 1856'da Avrupa’da çelik iÅŸleme fabrikaları kurulurken, Islahat Fermanı; 1876'da telefon icat edildiÄŸinde, daha I. MeÅŸrutiyet ilan ediliyordu.
1880'de Edison’un ampulu bulduÄŸu yıllarda kitap basımında en büyük atılımı Ebüzziya Tevfik’in 1881'de kurduÄŸu basımevi gerçekleÅŸtirir. Ebüzziya Matbaasında 1882-1913 arası Avrupa kalitesinde 500 den fazla kitap basılır. Yani, matbaanın Türk toplumuna gerçek anlamda katkısı ancak XIX. yüzyıl sonlarından itibaren hissedilmeye baÅŸlanır.
Demek ki, Ä°brahim Müteferrika’nın kurduÄŸu basımevinin zannedildiÄŸi gibi, Türk edebiyatına, aydınlanma hareketlerine –Gutenberg’in Rönesans’a yaptığı gibi- önemli bir katkıda bulunduÄŸunu söylemek kesinlikle mümkün deÄŸildir. Neden? Çünkü gerçek anlamda etkin bir kitap basımı, ancak XIX. yüzyıl sonuna gelince baÅŸlamıştır.
1832'de dinamo keÅŸfedildiÄŸinde, Osmanlı ilk gazetesi "Takvimi Vekay"ı basıyordu. (Avrupa’da ilk gazete 1588.) 1885'de Gottlieb Daimler benzinli motor, 1887'de elektrikli motor icat edildiÄŸinde Osmanlı daha ilk Havagazı Fabrikasını kuruyorlardı (Avrupa’da 1796). 1894'de ilk otomobil trafiÄŸe çıktığında, Osmanlının Baytar Mektebi ilk mezunlarını vermiÅŸtir. 1896'da radyo, telsiz ve sinema icat edildiÄŸinde Osmanlı ancak, EskiÅŸehir-Konya demiryolu hattının tamamlamıştı. 1897'de Rudolph Diesel dizel motoru bulmuÅŸ, 1903'de uçaklar uçmuÅŸ, Osmanlı o seneler sırtını Almanlara dayayıp yan gelip yatıyordu. 1904'te çamaşır makinesi icat edildiÄŸinde, Osmanlı Hereke fabrikasında fes üretimi baÅŸlamıştı. 1907'de helikopterler uçmaya baÅŸlarken, 1908'de II. MeÅŸrutiyet'in ilan olununca sevinçten fesler havada uçmuÅŸtu.
Bu parlak ve ibret verici gidiÅŸatın sonunda 1914 yılında buzdolabı icat edildikten bir süre sonra Osmanlı bir koyup iki alayım diyerek Almanların dolduruÅŸuyla I. Dünya savaşına girdi ve 4 sene sonra imparatorluk yıkıldı.
(Esin ÇiÄŸ’den alıntıdır)
# corluda.com
# google.com
# yandex.com.tr
