BANKASI BÄ°LÂNÇOSUNUN ANLATTIKLARI

 Ersin DEDEKOCA

www.gazetetekirdag.com   

Merkez Bankası (TCMB)’nın genel kurul toplantısı 28 Mart’ta yapıldı. Bağımsız Denetim Raporları da ancak, son dönemlerin en tartışmalı genel kurulu olarak belirtilen toplantının ertesi günü bankanın sitesine konuldu.[i]

Söz konusu raporların kamuoyuna açıkladığı 2022 yılsonuna ait rakamlar ve bunlardan üç baÅŸlığın yorumları bu yazımızın konusunu oluÅŸturmaktadır.

FAALÄ°YET SONUCU: ZARAR ve NEGATÄ°F ÖZ SERMAYE

TCMB’nın söz konusu Genel Kuruluna sunulmayıp ertesi günü yayımlanan Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS)'ye göre düzenlemiÅŸ Bağımsız Denetim Raporunda; bankanın öz sermayesinin ilk kez 190 milyar negatife düÅŸtüÄŸü, faaliyet sonucunda 55.4 milyar TL zarar ettiÄŸi, bunun dışında da “kur deÄŸerleme zararının” da 575 milyar TL olduÄŸu hesaplanmıştır.[ii]

Bankanın 2017 yılından bu yana öz sermaye, dönem kâr/zararı ve kur kâr/zararı aÅŸağıdaki tabloda özetlenmiÅŸtir.

  

Kaynak: UFRS’e göre düzenlenmiÅŸ TCMB Yıllık Bağımsız Denetim Raporu

UFRS dışında hazırlanan Bağımsız Denetim Raporunda 72 milyar TL kâr yazılmasına karşın bunun, aktif kalemleri içinde gösterilen 328.5 milyar TL’nın “gerçekleÅŸmemiÅŸ zarar” olarak “deÄŸerleme hesabında” yer almasından oluÅŸtuÄŸu görülmektedir.  

  

Kaynak:  TCMB Yıllık Bağımsız Denetim Raporu

DeÄŸerleme hesabı bakiyesinin, çok büyük olasılıkla deÄŸerlemeden kaynaklanan “kur zararı” olduÄŸunu düÅŸünmekteyiz. BilindiÄŸi gibi kur farkı ile ilgili dönem sonu deÄŸerlemeleri, “realize olduÄŸu/gerçekleÅŸtiÄŸi/iÅŸlemin vadesi geldiÄŸi” zaman kâr zarar hesabına intikal ettirilir.

Buraya kadar her ÅŸey, muhasebeleÅŸtirme tekniÄŸi açısından “normal” görülmektedir. Ancak iÅŸ, bilânçoda gösterilen kârın dağıtılmasına geldiÄŸinde konu farklılaÅŸmaktadır. Çünkü TCMB, “deÄŸerleme hesabı” katkısıyla “kâr zarar hesabında” oluÅŸturulan kârı, kur farkı realizasyonları beklenmeksizin dağıtmakta ve bu yolla Hazine’ye aktarmaktadır.   

ARTIK GÄ°ZLENEMEYEN, KUR KORUMALI MEVDUATA (KKM) YAPILAN ÖDEMELER  

BilindiÄŸi gibi, Döviz Tevdiat Hesapları bozdurularak açılan KKM hesaplarının kur farkları, TCMB tarafından ilgili bankaya aktarılarak ödenmektedir.

TCMB’nın kamuoyuna bir türlü açıklamadığı KKM hesaplarına ödediÄŸi kur farkı, Yıllık Bağımsız Denetim Raporunda “örtülü” bir biçimde ortaya çıktı. TCMB, 2022’de ödediÄŸi 88.8 milyar TL’lık kur farkını, “faiz dışı gider” baÅŸlığında “diÄŸer faiz dışı giderler” kaleminde gösterdi.

   

Kaynak: TCMB Yıllık Bağımsız Denetim Raporu, sh.37

Böylece, hızla yükselen döviz fiyatını frenlemek amacıyla ilk kez 22 Aralık 2021’de baÅŸlatılan KKM uygulamasının ülkeye yıllık maliyeti ortaya çıkmış olmaktadır. Hatırlanacağı gibi, 2022’de KKM’nın Hazine’ye maliyeti 92.5 milyar TL olarak açıklanmıştı. TCMB’nın ödediÄŸi 89 milyar TL “kur farkı” ile birlikte KKM’nın “kamuya yıllık maliyeti”, toplamda 181.5 milyar TL (9.5 milyar $)’ya ulaÅŸmış olmaktadır.

Bir baÅŸka anlatımla, UÄŸur Gürses’in de belirttiÄŸi gibi kamu, KKM hesabı sahiplerine geçen yıl her 8 $ için 1 $ kur farkı ödemiÅŸtir.[iii]

Daha önce belirttiÄŸimiz ÅŸekilde geç yayımlanan bağımsız denetim raporunun yanı sıra, KKM hesabı için ödenen rakamın “açık” bir ÅŸekilde bilânçoda gösterilmemesi ve 328 milyar TL tutarındaki henüz gerçekleÅŸmemiÅŸ zararın “deÄŸerleme hesabına” alınması (son iki yıldır olduÄŸu gibi bu yıl da kârın dağıtılacağı dikkate alınarak)[iv], iktisatçılar tarafından eleÅŸtirilmiÅŸtir.[v]

PÄ°YASADAKÄ° BANKNOT MÄ°KTARINDAKÄ° BÜYÜK ARTIÅž

Enflâsyonla mücadelede baÅŸarı saÄŸlayamayan ve yaklaÅŸmakta olan genel seçimlerde oy kaybetmemekiçin bu konuyu gündeminden çıkaran Hükümet ve ekonomi yönetimiyle içli-dışlı çalışan TCMB çareyi para basmakta buldu. Banka’nın banknot matbaasının sürekli çalışmasıyla (enflâsyonun gerektirdiÄŸi para miktarını saÄŸlamak için), piyasadaki banknot miktarındaki artış 2023 yılında yüzde 24’e gelerek,son 10 yıl ortalamasının iki katına ulaÅŸtı. Emisyon hacmi de 2,5 kata yakın arttı. TCMB’nın 2017 yılından bu yana “emisyon hacmi (milyar TL) ve 2022 yılındaki lineer doÄŸru ÅŸeklindeki yükseliÅŸi aÅŸağıdaki grafikte izlenmektedir.

 

Kaynak: TCMB 2022 Faaliyet Raporu

YaÅŸanan enflâsyon TL’nın deÄŸerini düÅŸürdüÄŸü için TCMB 200 TL’lık banknotların basımına ağırlık verdi. Yıl boyunca basılan her 6 banknottan yaklaşık 5’i 200 TL’lık kupürlerden oluÅŸmuÅŸtur.[vi]

TCMB 2022 Yılı Faaliyet Raporu’na göre, 2021 yılsonunda piyasada 2 milyar 885 milyon adet banknot varken, bu sayı, 2022 sonunda 3 milyar 540 milyona yükselmiÅŸtir. Bir diÄŸer anlatımla TCMB bir yıl içinde tam 685 milyon adet yeni banknot basıp piyasaya sürmüÅŸtür.[vii]

Yine bu baÄŸlamda, banknot matbaasının geçtiÄŸimiz yıl neredeyse tüm mesaisini 200 TL’lık kupür basımına harcamıştır. Basılan 685 milyon adet yeni banknotun 493 milyonu 200 TL, 72 milyonu 100 TL ÅŸeklindeki “büyük kupürler” oluÅŸturmuÅŸtur. Bu büyük kupürlü banknotların 31 Mart 2023 itibariyle sayıları da, 200 TL’lıklar 1 milyar 77 milyon (yılsonunda 967 milyon idi), 100 TL’lıklar 1 milyar 205 milyon (yılsonunda 1 milyar 175 milyon idi)’a adete ulaÅŸmıştır!

Kısacası, tedavüldeki büyük kupürlü banknotların sayısı son hızla artmakta, önümüzdeki seçimden önce “algı bozulması” yaratmamak adına (!) daha büyük kupürlü banknot tedavüle sokulmamakta, mevcut büyük kupürlüler de “pul” olmaktadır.

Ersin Dedekoca