Ä°TALYA’NIN AYRILMASI SONRASI MODERN Ä°PEK YOLU PROJESÄ° (1)

GeçtiÄŸimiz hafta Ä°talya, modern Ä°pek Yolu olarak anılan Çin’in KuÅŸak ve Yol GiriÅŸimi (Belt and Road

Initiative)(KYG)'nden çekildiÄŸini, Çin’in Roma BüyükelçiliÄŸi'ne gönderilen resmi bir nota ile iletti.

Ä°talya, KuÅŸak ve Yol GiriÅŸimi;nde yer alan tek G7 ülkesiydi.

Böylece, BaÅŸbakan Giorgia Meloni liderliÄŸindeki saÄŸ koalisyon hükümeti, Çin’in, tarihi Ä°pek Yolu

üzerinde ticareti büyük projelerle yeniden canlandırma giriÅŸimi olarak bilinen KYG;nden, katılımından

4,5 yıl sonra çekilmiÅŸ oldu. Söz konusu notada, Ä°talya;nın bu giriÅŸimdeki varlığının süresini

uzatmayacağı ve yılsonundan önce KYG;ne katılımını bırakacağını Pekin;e bildirdi. 1 Bu durumda söz konusu giriÅŸimde Avrupa’dan sadece Yunanistan ve Macaristan kaldı.

ANA HATLARIYLA KYG

Çin Devlet BaÅŸkanı Åži Cinping tarafından 2013 yılında baÅŸlatılan KYP, Asya ve Avrupa genelinde

tahmini 1 trilyon Amerikan Doları (794 milyar £; 925 milyar Euro) yatırım yapmayı hedeflemektedir.

Yeni ve iyileÅŸtirilmiÅŸ demiryolları ve limanları içeren projeler, “Çin'i Avrupa ve Asya'nın diÄŸer

bölgelerine baÄŸlamayı” amaçlamaktadır.

2014 yılında Çin, GüneydoÄŸu Asya, Afrika ve Avrupa'yı birbirine baÄŸlayan deniz ipek yolu olan eski

“Marco Polo rotası” boyunca ve ona ek olarak yeni “deniz ticareti altyapısı kurma” plânlarının ana

hatlarını çizdi. Bu rota, Malacca BoÄŸazı'ndan kaçınan, akaryakıt istasyonlarını, limanları, köprüleri,

sanayiyi ve altyapıyı GüneydoÄŸu Asya üzerinden Hint Okyanusu'na dâhil eden daha uzun bir rota

olacaktır. Pakistan, Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru projesi aracılığıyla bu çabanın belki de en önemli

ortak ülkesi olarak görülmektedir.

Çin KYG;yi, Asya ana karasındaki sınırlarının güvenliÄŸi açısından hayati önemde görmektedir. Çünkü

Çin’in, Afganistan gibi istikrarsız devletler ve Rusya gibi ABD;ye karşı yeni ortaklıklar arayan ülkeler de

dâhil olmak üzere 15 ülkeyle kara sınırı vardır. Pekin gözünden KYG yatırımları, Çin'in “çevre

diplomasisini”, bir baÅŸka anlatımla, bu devasa kara sınırı boyunca uzanan ülkelerle ticaret ve altyapı

ortaklıklarını kolaylaÅŸtırmanın bir yolu olarak görülmektedir.

Projenin inÅŸa halindeki ve plânlanan hedefleri aÅŸağıda, BBC tarafından güncellenmiÅŸ ÅŸekli ile

MERICS’in çalışmasında gösterilmektedir. 2

 

**** Deniz yolları   **** Ekonomik kuÅŸak

 KYG, Çin;i dünyanın geri kalanına baÄŸlayan iki yeni ticaret yolunu geliÅŸtirmeye yönelik iddialı bir

projedir. Keza bu giriÅŸim, altyapıdan çok daha fazlasını kapsamaktadır.

Söz konusu giriÅŸim temelinde, Çin için geniÅŸletilmiÅŸ, birbirine bağımlı bir pazar geliÅŸtirme; Pekin;in

ekonomik ve politik gücünü artırma; Çin'in yüksek teknolojili bir ekonomi kurması için doÄŸru

koÅŸulları yaratma çabasıdır.

KYG;nin üç ana motivasyonu bulunmaktadır. Bunlardan ilki ve uluslararası düzeyde en çok tartışılan

konu, Çin;in ABD ile rekabetidir. Çin;in uluslararası ticaretinin büyük çoÄŸunluÄŸu, ABD;nin önemli birmüttefiki olan Singapur kıyılarındaki Malakka BoÄŸazı üzerinden “deniz yoluyla” yapılmaktadır. Söz

konusu giriÅŸimi, Pekin;in kendine “daha güvenli ticaret yollarını yaratma” çabalarının ayrılmaz bir

parçası olarak deÄŸerlendirebiliriz.

Birinci güdünün Çin lehine bir diÄŸer görünüÅŸü de, Pekin’in, söz konusu projenin katılımcı ülkelerini

“Çin ekonomisine bağımlı” hale getirmek ve böylece Çin için ekonomik ve politik nüfuz alanı

oluÅŸturmaktır. Bu yönüyle KYG’nin birinci amacı, Ä°kinci Dünya Savaşı'nı izleyen yıllarda ABD tarafından

uygulamaya sokulan Marshall Planı ile benzerlikler taşımasıdır. Ancak aralarındaki temel fark, Çin'in

diÄŸer ülkelere tamamen “ortak ekonomik çıkarlara” dayalı olarak (en azından görünürde) finansman

desteÄŸi vermesidir.

KYG’nin ikinci temel güdüsü ise 2008 mali krizinden arda kalan mirastır. Çin hükümeti bu dönemde,

acil duruma için 4 trilyon Yen tutarında bir teÅŸvik paketiyle yanıt vermiÅŸ; demiryolları, köprüler,

havalimanları inÅŸa etmek için sözleÅŸmeler yayınlamış; bu yolla, 2008 küresel krizinin yaÅŸandığı bu

süreçte Çin pazarının canlı kalmasına destek olmuÅŸtu. Åžimdi de KYG ile, Çin'in devlete ait veya

desteÄŸindeki büyük ölçekli ÅŸirketleri için, ülke sınırlarının ötesinde alternatif bir Pazar ve

mukayeseli üstünlük saÄŸlamış olmaktadır.

Projeyi destekleyen üçüncü güdü de, Pekin’in KYG’ni, göreceli olarak daha zengin kıyı bölgelerinin

gerisinde kalan merkezi eyaletlerin ekonomilerini canlandırma çabalarında çok önemli bir unsur

ÅŸeklinde deÄŸerlendirmesidir. Kısacası ülke yönetimi KYG’ni, kıyı dışındaki merkezi bölgelerde bulunan

iÅŸletmeleri teÅŸvik etmek ve desteklemek, bu amaçla bütçeden önemli tahsisler yapmak ve iÅŸletmeleri

KYG için rekabet etmeye teÅŸvik etmek için kullanmaktadır. 4

Pekin şu anda KYG projesine neredeyse 1 trilyon Euro yatırım yapmış durumdadır. Bu proje

kapsamında, geliÅŸmekte olan birçok ülkede daha önce hiç olmayan yollar, demiryolu hatları,

havaalanları ve limanlar inÅŸa edildi. Ancak bu konudaki eleÅŸtiriler, birçok ülkenin yeni borçlar

nedeniyle Çin'e giderek daha bağımlı hale geldiÄŸi noktasında yoÄŸunlaÅŸmaktadır. Åžu anda aralarında

Rusya ve Sırbistan'ın da bulunduÄŸu yaklaşık 150 ülke KYG’nin katılımcısı durumundadır. AB'den

Macaristan da, Ä°talya’nın çıkması üzerine Yunanistan ile birlikte artık bir üye konumundadır.

KYG ve AVRUPA

KYG;nin Batılı yorumcuları en çok endiÅŸelendiren yönlerinden biri, Çin nüfuzunun bir AB üyesi olan

Yunanistan ile AB üyesi ve G7 ülkesi olan Ä°talya gibi geliÅŸmiÅŸ ülke yoluyla Avrupa ülkesine

yayılmasıdır. 5

2008 mali krizinin ardından Yunanistan, uzun bir “ekonomik istikrarsızlık” dönemi ve AB ile kötüleÅŸen

iliÅŸkiler yaÅŸadı. 2016 yılında Çin;in nakliye ÅŸirketi Cosco, Avrupa'nın yedinci büyük limanı olan Pire

limanının çoÄŸunluk hissesini satın aldı. Daha sonra AÄŸustos 2018;de Yunanistan, resmi olarak KYG;ne

katılacağını duyurdu. 6

ï‚· KYG ve Macaristan

Eskiden Sovyet etki alanının bir parçası olan Macaristan, artık AB'nin bir parçası olarak ikinci bir

kimliÄŸe sahiptir. SaÄŸcı Fidesz siyasi partisinin 2010'da seçilmesi ve popülist Victor Orban’ın baÅŸbakan

olmasından bu yana Macaristan Rus lider otokrat Vladimir Putin'e doÄŸuya yöneldi. Viktor Orbán,

Putin rejiminin liberal olmayan doÄŸasını övmüÅŸ ve Macaristan'da da benzer bir rejim kurmak

istediÄŸini açıkça belirtmiÅŸtir. 7 2010'dan bu yana yapılan anayasal deÄŸiÅŸiklikler, göç karşıtı ve AB karşıtı

kampanyalar ile Macaristan saÄŸ bir otokrasi yönünde epey yol aldı. 8 Bu arada Macaristan, AB üyesi

bir ülke olmasının yanı sıra Rusya'nın yanında Çin'in dostu olarak küresel masada yerini garantiledi.

Resmi verilere göre, 2022 sonu itibarıyla Çin;in Macaristan;daki ticaret, kimya, finans, iletiÅŸim

ekipmanı, yeni enerji, lojistik ve diÄŸer endüstrileri kapsayan doÄŸrudan yatırımı 426 milyon Dolar’ı buldu. 9

Bu iliÅŸkilerin bir sonucu olarak Çin ve Macaristan yetkilileri 12 Ekim’de, BYG ve diÄŸer projelerin

ortaklaÅŸa inÅŸa edilmesi de dâhil olmak üzere çeÅŸitli alanları kapsayan beÅŸ “iÅŸbirliÄŸi belgesi”

imzaladılar. Ertesi günü Çin Devlet BaÅŸkanı Åži Cinping ve Macaristan BaÅŸbakanı Viktor Orban Pekin’de

bir araya geldi. Åži, Çin;in BYG ile Macaristan'ın "doÄŸuya açılma" politikası arasında derin bir sinerjioluÅŸturulduÄŸunu söyledi. Orban da, Macaristan'ın BYG'ni sıkı bir ÅŸekilde destekleyeceÄŸini ve aktif olarak katılmaya devam edeceÄŸini vurguladı. 10

Macaristan ve Sırbistan'ın baÅŸkentlerini birbirine baÄŸlayan BudapeÅŸte-Belgrad Demiryolu, Çin ile Orta

ve DoÄŸu Avrupa ülkeleri arasındaki BYG kapsamındaki amiral gemisi projesi olarak durmaktadır.

Ä°TALYA’NIN KYG’NE KATILMASI ve AYRILMASI

22-24 Mart 2019 tarihleri arasında Ä°talya’yı ziyaret edecek olan Çin Devlet BaÅŸkanı Åži Cinping'in

Roma’ya geliÅŸi öncesi, BeÅŸ Yıldız Hareketi liderliÄŸindeki popülist koalisyon hükümeti Çin'in KYG’ne

katılma konusunda çok istekliydi. Öyle ki, Maliye Bakanı Giovanni Tria'nın dediÄŸi gibi, Çin'in KYG’sine girmek “Ä°talyanın kaçırmayı göze alamayacağı bir tren”; BaÅŸbakan Giuseppe Conte’ye göre de

“milyarlarca dolarlık Çin altyapı plânı ülke için bir fırsat" idi. 11

Ä°talya hükümeti, bu ziyaret sırasında Çin ile KYG konusunda bir “mutabakat zaptı” imzalamayı

plânlıyordu. Çünkü bu geliÅŸme, Çin'in Ä°talya'nın altyapı, enerji, havacılık ve telekomünikasyon

sektörlerine yatırım yapmasının önünü açacaktı. Ancak KYG'ye katılmak Ä°talya için ciddi riskler

taşıyor ve muhtemelen AB ve ABD ile ilişkilerine de zarar verecekti. 12

Aslında o tarihte Hükümet tarafından düÅŸünülenler, özellikle ekonomik yönden yanlış deÄŸildi. Çin

ile daha derin ticari iliÅŸkiler, GSYÄ°H büyümesi 1990'ların sonlarından bu yana düÅŸük veya durgun

(2018'deki yüzde 1'den 2019’da yüzde 0,2'ye yavaÅŸlaması bekleniyordu) olan Ä°talya için hiç de basit bir ÅŸey deÄŸildi. 2018'in sonunda resesyona giren ve ulusal borç seviyeleri Euro Bölgesindeki en

yüksek seviyeler arasında yer alan Ä°talya’yı yöneten ve yüksek harcama plânlarıyla Haziran 2018;de

iktidara gelen popülist hükümet, AB ile yaÅŸanan anlaÅŸmazlık sonrasında bu plânları geri almak

zorunda kalmıştı. Bir anlamda imzalanan bu ÅŸemsiye anlaÅŸması, popülist Conte Hükümetine

“rahatlama fırsatı” vermesi bekleniyordu.

Sonunda bu ziyaret sırasında Şi Cinping Roma;da bir mutabakat zaptı imzalayarak, İtalya;yı resmi

olarak KYG’ne dâhil etmeyi kabul etti. Böylece bu geliÅŸme, AB'nin ilk kurucu üyesi veya G7 ülkesi

Ä°talya’yı KYG’ye dâhil ülkesi yaptı. Ancak dünyanın en büyük 10 ekonomisinden biri olmasına raÄŸmen

Roma, imzaladığı Ekonomik Ä°pek Yolu ve 21. Yüzyıl Deniz Ä°pek Yolu GiriÅŸimi'nin bir parçası haline

getiren “ÅŸemsiye anlaÅŸma” ile kendisini tuhaf bir durumda bırakmıştı.

Bununla birlikte, İtalya ile yapılan işbirliği, sıcak diplomatik dille dolu mutabakat zaptı ve işbirliğinin

kabulü sonrasında yapılan uygulamalardaki gerçek ayrıntılar konusunda zayıf kalmaktaydı. DiÄŸer

yandan Ä°talya ve Yunanistan'ın KYG’ne katılması üzerine, Ä°talya;nın AB müttefikleri ve ABD, Çin9;in

artan etkisinden duydukları endiÅŸeyi dile getirdiler. Keza bu durum ABD'yi alarma geçirmiÅŸti. 13

ï‚· Ä°talya’nın KYG’den Çıkışı

Mart 2019'da Roma'daki Villa Madama'da, dönemin Ä°talya BaÅŸbakanı Giuseppe Conte ile Çin Devlet

BaÅŸkanı Åži Jinping arasında görkemli bir törenle imzalan katılım sözleÅŸmesi ile baÅŸlayan Ä°talya’nın KYG

yolculuÄŸu, dört buçuk yıl sonra sessiz bir ÅŸekilde sona erdi.

Bir yılı biraz aÅŸkın bir süredir üç saÄŸ partiden oluÅŸan hükümetin başında bulunan mevcut BaÅŸbakan

Giorgia Meloni;nin resmi konutundan, KYG’den ayrılışa iliÅŸkin yapılan tek yorum: "Yorum yok

ÅŸeklindeydi. Zaten Meloni, baÅŸbakan olmadan da öncede, bu iÅŸbirliÄŸine karşı olduÄŸunu belirtmiÅŸti.

DışiÅŸleri Bakanı Antonio Tajani ise bir süre önce bir etkinlikte "Ä°pek Yolu'nun umulan etkileri

yaratmadığını gördük" demiÅŸti. 14

Temmuz ayında Savunma Bakanı Savunma bakanı Guido Crosetto, Ä°talyan Corriere della Sera gazetesine verdiÄŸi demeçte, "[Yeni] Ä°pek Yolu'na katılma kararı, Ä°talya'nın Çin'e ihracatı üzerinde aynı etkiyi yaratmadan Çin'in Ä°talya'ya ihracatını artıran doÄŸaçlama ve acımasız bir eylemdit; ifadesini kullanmıştı. 15

Ä°talya, yedi büyük demokratik ekonomik güç grubundan (G7) katılmaya karar veren tek ülke ve aynı

zamanda AB'den de tek büyük ülkeydi. Roma’nın söz konusu projeye katılmasının temelinde “ülke

ekonomisindeki sıkıntılar” bulunmaktaydı. Kronik olarak borç batağında olan Ä°talya, KYG’ne

katılması nedeniyle Batılı ortaklarından gelen pek çok eleÅŸtiriye katlanmak zorunda kaldı. GiriÅŸ

sürecinde, bu katılmanın nedenleri arasında daha iyi ihracat fırsatları, Trieste ve Cenova

limanlarında olduÄŸu gibi yatırım umudu ve daha fazla Çinli turist gösterilmiÅŸti.

KYG’nin yürürlükte olduÄŸu zaman diliminde iki ülke arasındaki ekonomik iliÅŸkilerdeki Ä°talya aleyhine

olguları aşağıdaki başlıklarda toplayabiliriz:

Åži’nin 2019'da Ä°talya'ya vaat ettiÄŸi 20 milyar Euro'ya varan yatırımın yalnızca küçük bir kısmı

gerçekleÅŸmiÅŸtir.

Ä°talya;nın Çin;e ihracatı, 2019;da 13 milyar Euro olmasına karşılık 2022’de ancak 16.4 milyar Euro’ya

yükselebilmiÅŸtir. Buna karşılık, Çin'in Ä°talya'ya ihracatı aynı dönemde 31.7 milyar Euro'dan 57.5 ​​milyarEuro;ya artmıştır.

Çin, KYG üyesi olmayan Euro bölgesinin en büyük iki ekonomisi Fransa ve Almanya ile Ä°talya göre çok

daha fazla ticaret yapmaktadır.

Meloni KYG plânından hoÅŸlanmadığını hiçbir zaman gizlemedi. Aşırı saÄŸcı parti Fratelli d'Italia'nın

(Ä°talya;nın KardeÅŸleri) lideri, ulusun egemenliÄŸinin kutsal olduÄŸunu ilan etti. Son aylarda, çıkışın yakın

olduÄŸuna dair spekülâsyonlar da artmaktaydı. DiÄŸer yandan ABD de sıkı bir baskı uygulamaktaydı.

Projeden çıkışın arka planında, eÄŸer projeden yılsonuna kadar çıkış yapılmamış olsaydı, iÅŸbirliÄŸinin

Mart ayında otomatik olarak sağlamlaştırılacak olması da yatmaktadır.

Keza, ayrılma kararında Brüksel;in baskısı da ihmal edilmemelidir. AB ve NATO;da Ä°talya;nın KYG’ye katılımı, son zamanlarda, giderek artan bir ÅŸekilde stratejik bir hata ve güvenlik riski olarak

görülüyordu. Brüksel’de yapılan bu deÄŸerlendirmelerde genel amacın, “blok dışı ekonomik

bağımlılıkları azaltmak” olduÄŸu açıktır. NATO'nun da, Pekin'in "teknoloji ve sanayi sektörlerinin kilit alanlarını, kritik altyapıyı, stratejik malzemeleri ve tedarik zincirlerini kontrol altına almaya" çalıştığı yönünde görüÅŸleri olduÄŸu bilinmektedir.

Ä°talya’nın KYG’den çıkışını da anlattıktan sonra yazımızın birinci bölümünü burada sonlandırıyoruz.

Yazımızın sonraki bölümünde, KYG’nin tüm bu organizasyon ve yatırımların oluÅŸturduÄŸu maliyete ne

kadar deÄŸdiÄŸini; katılımcı ülkelerin bu yatırımlarla ilgili üstlendikleri Çin finansmanının bu ülkelerin

geleceÄŸini bloke edip etmediÄŸini irdelemeye çalışacağız.

Ersin Dedekoca 12 Aralık 2023