OTOKRAT REJÄ°MLERÄ°N YANILTICI PARLAKLIÄžI
Ersin DEDEKOCA
Ekonomist Luis R. Martinez tarafından yapılan çalışmada, ülkelerin kendi açıkladığı GSYÄ°H rakamlarını,
uzaydaki uydular tarafından kaydedilen gece ışıklarıyla (NTL) karşılaştırarak, otokrasilerdeki GSYİH
büyümesinin abartılmasını incelenmiÅŸtir. 1 Çalışmada ulaşılan sonuçlar, otokrasilerin yıllık GSYÄ°H
büyümesini yaklaşık yüzde 35 oranında abarttığını göstermiÅŸtir.
Bu çalışmayı temel alan Ä°ngiliz The Economist de, 2002'den bu yana, otokrasilerde bildirilen ortalama
ekonomik büyümenin, demokrasi (liberal) ile yönetilen ülkelerde gerçekleÅŸenlerden yaklaşık iki kat
daha hızlı olduÄŸunu, “ diktatörlerin ekonomik büyüme hakkında yalan söylediÄŸini” belirten bir baÅŸlık
ile açıklamıştır. 2
Uzun zamandır üzerinde düÅŸündüÄŸümüz ve içinde yaÅŸadığımız bu konunun irdelenmesi, aÅŸağıdaki
çalışma için ereÄŸimiz olmuÅŸtur.
KISACA Luis.R. MARTINEZ’Ä°N ÇALIÅžMASI
Ä°lk yayınlanışı Aralık 2017, son güncellenmesi Aralık 2021 olan bu çalışmasında Martinez’in temel
argümanı, her yönetimin elinde, “baÅŸarılarını parlatma” konusunda ”makul” nitelikte araçlarının
olduÄŸu; ancak daha az demokratik veya otokratik yönetimlerde bunun abartma/çarpıtma ve hatta
doÄŸru olmayan rakamlar açıklanmasına kadar vardığıdır.
L.R. Martinez önce, otokrasiyle yönetilen ülkelerin GSYÄ°H büyüme rakamlarını incelemiÅŸ ve bunun için
ülkelerin uydularla ölçülen gece ışıklarının parlaklığı hakkında veri toplamıştır. Bunları, bir düÅŸünce
kuruluÅŸu olan Freedom House'un ülkelerin siyasi sistemlerine iliÅŸkin verileriyle birleÅŸtirmiÅŸtir. En
demokratik ülkelerin büyüme rakamlarını doÄŸru bir ÅŸekilde bildirdiÄŸini varsayarak, diÄŸer ülkelerin
kendilerininkileri eksik mi yoksa fazla mı beyan ettiÄŸini tahmin etmek için uydu verilerini kullanmıştır.
Kısaca söz konusu çalışmada, özellikle otokrasilerce açıklanan “GSYÄ°H büyümesinin” abartılmasını
saptamak ve ölçmek için “gece ışıklarını (NTL)” kullanmıştır. Çünkü ona göre, ülke yönetimlerince
bildirilen GSYÄ°H büyüme istatistiklerinin abartma ve manipülâsyona eÄŸilimli olmasına karşın, uzaydan
uydular tarafından kaydedilen NTL ise değildir.
Martinez’in anılan makalesinde, 1992-2012 yılları arasında ve Freedom House’un hazırladığı
“Freedom in The World Index”teki en yüksek pozitif GSYÄ°H deÄŸiÅŸimi saÄŸlayan 20 ülkenin açıkladığı
büyüme oranlarıyla (a. Rax GDP), yapılan düzeltme sonrası bu oranların düÅŸtüÄŸü sayıları (b. Adjusted
GDP) aÅŸağıdaki grafikte gösterilmiÅŸtir. GörüldüÄŸü gibi, kısmi liberal (partially free) ve özellikle libaral
olmayan/ otokrat (not free) ülkelerdeki düzeltme çok daha fazladır.
Kaynak: Luis R. Martinez, agm. s.36
AÅŸağıdaki resimde de görüleceÄŸi gibi, özellikle günümüzde “kısmi liberal” ve “otokrat” ülkelerin dünya
haritasındaki sayı, toprak ve nüfus olarak büyüklüÄŸü, konunun önemini ve bu ülkelerce açıklanan
GSYÄ°H sayılarının düzeltilme gereksinimini daha çok artırmaktadır.
Kaynak: Freedom House
Martinez’e göre bu çalışma, GSYÄ°H'nın abartıldığını güçlü bir ÅŸekilde göstermektedir. Ona göre
otokrat ülkelerdeki yetki ve sayı artışı, bu eÄŸimi besleyen etkendir. Otokrasilerdeki ekonomik
büyümenin abartılmasının tahmini büyüklüÄŸü de oldukça boyutludur. Ortalama olarak, otoriter
rejimler yıllık GSYÄ°H büyümesini yaklaşık yüzde 35 oranında abartmaktadır. 3
NTL Ä°LE DÜZELTÄ°LEN GSYÄ°H’NIN ANLATTIKLARI
Ülkelerin gece ışıklarıyla ilgili uydu verileri (NTL), çarpıtmaların/abartmaların ölçeÄŸine dair ipuçları
vermektedir. Öncelikle gözlenen gerçek, 2002'den bu yana, otokrasilerce bildirilen ortalama
ekonomik büyüme, demokrasilerdekinden iki kat daha hızlı olmasıdır.
Yeni yapılan araÅŸtırma, otokrasiyle yönetilen ülkelerinin ekonomik büyümesini büyük ölçüde
abarttığını ortaya koymaktadır. Ki bu fark, bu ekonomilerinin diÄŸer ülkelerden farklı endüstrilere
dayalı olması veya oralarda yaÅŸayan insanların ortalama gelirlerinin daha düÅŸük olması ile
açıklanabilecek nitelikte deÄŸildir.
“Tek adam rejimi” de diyebileceÄŸimiz otokrasilerde yapılan GSYÄ°H hesaplanmasındaki
manipülâsyonların, daha çok “yatırım” ve “devlet harcamaları” kalemlerinde yapıldığı izlenmektedir.
Martinez’in son güncellediÄŸi, makalesinde sunduÄŸu ve aÅŸağıdaki grafikte de görünen rakamlara göre,
otokrat ülkelerde 2002 ile 2021 arasındaki kümülatif GSYÄ°H büyümesi, yapılan düzeltme ile yüzde
147'den 76'ya inmiÅŸtir.
Kaynak: The Economist, 29.09.2022,
Keza böyle bir sonucu “KiÅŸi Başı GSYÄ°H” göstergesinde de izlemekteyiz. 2021 yılı rakamlarını NTL
çalışmasıyla güncellediÄŸimizde, liberal ve kısmen liberal ülkelerin bu parametre karşılığı ve $ cinsi
rakamlarında önemsiz düÅŸmeler olurken, otokrat ülkelerde ise yarıya inmektedir. 4
ÇÄ°N’DEN ÖRNEKLEMELER
Çin Devlet BaÅŸkanı Åži Jinping , Aralık 2022'de yaptığı bir konuÅŸmada, ülke GSYÄ°H'sının, içinde
bulunduÄŸumuz yıl için, ABD’den 6 trilyon $ daha fazla olarak 120 trilyon Yuan'ı (17 trilyon $)
aÅŸmasının beklendiÄŸini iddia etti. 5 Bu rakam eÄŸer doÄŸruysa, ekonomi için bağımsız tahmincilerin
beklediÄŸi yüzde 3,3'lük büyüme oranının çok üzerinde, yaklaşık yüzde 4,4'lük bir yıllık büyüme oranı
anlamına gelmektedir.
Ayrıca Çin ekonomisinin, en azından mutlak anlamda, Amerikan muadili ile boy ölçüÅŸme yolunda
ilerlediÄŸini ve on yıl gibi kısa bir süre içinde ABD ekonomisini geride bırakabileceÄŸini öne sürmektedir.
Böyle bir baÅŸarı, ülkenin son zamanların en büyük “ekonomik baÅŸarı” öyküsünün doruk noktası
olacak ve Çin'in “jeopolitik ağırlığını” daha da artıracaktır.
Ancak Pekin'in ekonomik baÅŸarılarının büyüklüÄŸünden ÅŸüphe etmek için de bazı nedenler
bulunmaktadır. Çin ve diÄŸer otokrasilerin hükümetlerinin, performanslarıyla ilgili istatistikleri”
ÅŸiÅŸirmeye” özellikle eÄŸilimli oldukları izlenmektedir. Keza, liberal demokrasilerdeki liderler de
sicillerini, her türlü alaycı ve hatta aldatıcı yollarla parlatmaya çalışmaktadır. Fakat onların
açıklamalarının daha fazla inceleme ve direniÅŸle karşılaÅŸma olasılığı daha güçlüdür. Çünkü demokratik
ülkelerde “ÅŸeffaflık” daha kökleÅŸmiÅŸtir.
“Åžeffaflık noksanlığı” nedeniyle otokratlar çok daha kolay yalan söyleyebilecek konumdadırlar.
Martinez, ekonomik faaliyetin daha doÄŸru bir ölçüsünü saÄŸlamak için gece ışıklarının uydu
görüntülerini ayrıştıran araÅŸtırmasında, otokrasilerin ekonomik baÅŸarılarını alışkanlıkla abarttığını
izlediÄŸini; Çin'in GSYÄ°H büyümesinin gerçekte, liderlerinin ısrar ettiÄŸi kadar yüksek ve ülkenin genel
olarak varsayıldığı gibi ABD'yi yakalamaya yakın olmadığını söylemektedir.
Çin'in istatistiklerinin uzun süredir ÅŸüphe uyandırdığı bilinen bir gerçektir. Keza akademisyenler, Çin
hükümetinin hava kirliliÄŸi ve iÅŸ yeri güvenliÄŸi gibi çeÅŸitli konularda ürettiÄŸi rakamlara güvenilip
güvenilmemesi gerektiÄŸini yıllardır tartışıyorlar. Pekin'in katı " sıfır Covid" politikalarını 2022'nin
sonunda aniden sona erdirme kararı, inanılmaz derecede düÅŸük kalan resmi Covid-19 ölüm
rakamlarının güvenilirliÄŸi hakkında soru iÅŸaretlerine yol açmıştı.
Hükümetler, ekonomileri dünyanın geri kalanına göre düÅŸük performans gösterdiÄŸinde, GSYÄ°H
büyümelerini daha büyük ölçüde abartırlar. Geçen yıl, salgınla ilgili üç yıllık katı kısıtlamaların
ardından Çin ekonomisi için her açıdan zor bir yıldı. Bu bir rastlantı da olabilir, ancak Çin'in siyasi
seçkinleri Çin Komünist Partisi'nin 20. Kongresi için Pekin'de toplanırken, ülkenin Ulusal Ä°statistik
Bürosu resmi GSYÄ°H rakamlarının yayınlanmasında oldukça sıra dışı bir gecikme olduÄŸunu
duyurmuÅŸtu.
Daha önce de belirttiÄŸimiz gibi Åži, Aralık ayındaki konuÅŸmasında yüzde 4,4'lük güçlü GSYÄ°H büyümesi
rakamını açıklamıştı. Ancak Martinez’in son yazısında da vurguladığı gibi, bu sayı 1,35 deflâtörü kadar
azaltılırsa, Çin'in gerçek büyüme oranının, bağımsız analistlerin öngördüÄŸü oran olan yüzde 3,3’ü
aşmayacağı anlaşılmaktadır. 6
BATI’DA ve BAÅžKA ÜLKELERDE YAÅžANAN ÖRNEKLER
Elbette, pembe bir tablo çizmek için resmi kayıtları manipüle etme dürtüsü, sadece demokrasi dışı
ülkelere özgü deÄŸildir. 2000'li yılların başında, Yunanistan baÅŸta olmak üzere Avrupa BirliÄŸi'nin
birkaç üye ülkesi, “uluslar üstü mali kurallara” yapay olarak uymak için “yaratıcı muhasebeye”!
bulaşmıştı.
Aynı on yılın sonunda, Arjantin'de çevrimiçi fiyatlar üzerinden ölçülen enflâyon, resmi tahminlerin üç
katıydı; bu, Latin Amerika'daki diÄŸer büyük ekonomilerde gözlemlenmeyen bir tutarsızlıktı. Keza
Kolombiya'da, Ulusal Ä°statistik Kurumu baÅŸkanı, güvenlik algılarına iliÅŸkin bir anketin sonuçlarını
açıklamaması için dönemin CumhurbaÅŸkanı Alvaro Uribe hükümeti tarafından kendisine baskı
yapıldığı yönündeki iddialar üzerine 2004 yılında istifa etmek zorunda kalmıştı.
ABARTMA KONUSUNDA LÄ°BERAL ve OTOKRATÄ°K ÜLKELERÄ°N KARÅžILAÅžTIRILMASI
Yukardaki örneklerle birlikte, demokrasilerde meydana gelen çarpıklıklar ile otokrasilerde meydana
gelenler arasında birkaç önemli fark bulunmaktadır. Demokrasiler, kamu görevlilerine, misilleme
korkusu olmadan hükümete karşı konuÅŸmasına izin verir ve daha genel olarak inceleme ve hesap
verebilirliği kolaylaştıran bir ortam yaratır.
Demokrasilerde ve otokrasilerdeki yetkililerin her ikisi de, hükümetin performansını abartmak için bir
takım araçlara sahip olabilirler. Ancak demokrasilerdeki liderler, bu uygulamalarından paçayı
sıyırmak için daha zor anlar yaÅŸarlar. Ä°yi iÅŸleyen bir “kontrol ve denge sistemi”, resmi istatistiklerin
siyasi muhalifler, adli kurumlar, haber medyası ve genel olarak kamuoyu tarafından incelenmesine
olanak tanır. Ayrıca “ÅŸeffaflık” ve “temel sivil özgürlüklerin korunması” prensipleri, yanlış
raporlamaya ilişkin kanıtların kamuoyuna duyurulmasını kolaylaştırır.
Bilginin daha fazla kontrol edilmesine izin veren ve manipüle edilmesini engelleyen bu kurumsal
kısıtlamalar, otoriter rejimlerde büyük ölçüde yoktur. Zaten bilgiyi manipüle etme arzusu ve
kapasitesi, günümüz otokratlarının tanımlayıcı özelliÄŸidir. ÖrneÄŸin, Sovyet hükümeti baÅŸlangıçta
Çernobil'deki feci nükleer kazayı yalanladı ve ancak engellenemez boyuta geldiÄŸinde kabul etti.
Son örnekler olarak, Venezuela ve Türkiye’deki yönetimlerin, ülkelerindeki tüm haber medyasını sıkı
bir ÅŸekilde çevrelediÄŸini; Rusya Devlet BaÅŸkanı’nın, 2022'de Ukrayna'yı iÅŸgaliyle ilgili büyük bir yanlış
bilgilendirme kampanyası yürüttüÄŸünü söyleyebiliriz.
Ersin Dedekoca 3 Temmuz 2023
1 Luis R. Martínez, “How Much Should We Trust the Dictator’s GDP Growth Estimates?”,The University of
Chicagp Press Journal, Ekim 2022, Volume 130, nr.10, https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/720458
2 “A study of lights at night suggests dictators lie about economic growth”, The Economist, 29.09.2022,
https://www.economist.com/graphic-detail/2022/09/29/a-study-of-lights-at-night-suggests-dictators-lie-
about-economic-growth
3 Martinez, agm. s.24
4 The Economist, agm.
5 “Xi Jinping, Explore Foreign Affairs’ coverage of President Xi Jinping's rise to power and his handling of China's
domestic policies”, Foreign Affairs, Kasım-Aralık
