30 Ağustos 1924
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal,
Büyük Zafer'in ikinci yıl dönümü töreni için Dumlupınar'a giderken

 

Büyük Zafer’den iki yıl sonra 30 Ağustos 1924 cumartesi günü Dumlupınar’da Çal Köyü yakınlarında Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın da katılımıyla Büyük Zafer için ilk kutlama töreni yapıldı. Zaferi kutlamak için iki yıl beklenmesinin en önemli nedeni, 1923'teki yoğunluğun yeni Türkiye açısından hem ulusal hem de uluslararası alanda had safhada olmasıydı.

 

Hâkimiyet-i Milliye Gazetesi 12 Ağustos 1924 tarihli nüshasının birinci sayfasından “Dumlupınar Meydan Muharebesi Tes’idi” başlıklı haberiyle bu sene ilk kez kutlama töreni yapılacağını duyurmuştur. Haberde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın da bir konuşma yapacağı bildirilmiştir. Tören programı ile ilgili olarak, Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa, Milli Savunma Bakanı Kazım Paşa, Milli Eğitim Bakanı Vasıf Bey’in 9 Ağustos 1924’te bir toplantı yaptıkları ve bu toplantıda törenin programını belirledikleri ve Bakanlar Kurulu’na onay için sundukları belirtilmiştir.

 

İlk haberden altı gün sonra 18 Ağustos 1924 tarihli Hâkimiyet-i Milliye gazetesi ilk sayfadan törenin programını yayınlamış, İzmir, Ankara ve İstanbul’dan gelecekler için yüzde elli indirimli özel trenlerin kalkacağını duyurmuştur. Gazetenin okuyucularına duyurduğu program akışı şu şekildeydi:

 

1) Açılış Konuşması

Fevzi [ÇAKMAK] Paşa (Genel Kurmay Başkanı)

2) Meçhul Asker Abidesi ve heykelinin temel atma töreni

3) Protokol Konuşmaları

İstanbul Üniversitesi temsilcisi

Basın temsilcisi

Türk Ocakları temsilcisi

Türkiye Öğretmenler Birliği temsilcisi

Türkiye Spor Kulüpleri Birliği temsilcisi

Kızılay temsilcisi

Barolar temsilcisi

Türk halkını temsilen Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Fethi [OKYAR] Bey

Türkiye Cumhuriyeti Devleti Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal [ATATÜRK] Paşa

4) Resmi Geçit

 

Dumlupınar’daki Büyük Zafer kutlamaları için Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal [ATATÜRK] Paşa eşleri Latife Hanım ile birlikte 29 Ağustos 1924 Cuma günü öğleden sonra saat 13:07’de Ankara’dan özel özel bir trenle hareket etmek üzere beklerken, Ankara garında kalabalık bir halk kitlesi onu uğurlamak için toplanmıştı. Yedi vagonlu trende Başbakan ve Dışişleri Bakanı İsmet [İNÖNÜ] Paşa ve eşi, Genelkurmay Başkanı Fevzi [ÇAKMAK] Paşa, Bakanlar, Milletvekilleri, gazeteciler bulunuyordu. Polatlı ve Eskişehir’e doğru ilerleyen tren Polatlı ve Eskişehir istasyonlarında toplanan halkın, bayram havasındaki yoğun sevgi gösteriyle karşılanmıştı. Eskişehir’e ulaşan tren gece saat 03.00’e doğru Eskişehir’den Afyonkarahisar’a hareket etmişti. Sabah saatlerine doğru zaferin kazanıldığı Afyonkarahisar’a ulaşılmıştı. Afyonkarahisarlılar Başkomutanlarını ve beraberindeki heyeti coşkulu bir şekilde karşılamışlardır.27 İstanbul’dan gelen Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Ali Fethi [OKYAR] Bey ve gazeteciler, İzmir’den gelen Ali Fuat ve Kazım [KARABEKİR] Paşalar, İzzettin Fahri, Ali Hikmet, Şükrü Naili Paşalar, Eskişehir’den gelen Kemalettin Sami Paşa da Ankara heyetinden sonra Afyonkarahisar’a ulaşmışlardı.

 

30 Ağustos 1924 günü Çaltepe’de yapılacak törenler için bütün hazırlıklar yapılmıştı. Tören alanına giden güzergâhta iki tak dikkat çekmişti. Bunlardan birisi Çal Köyü’ne giden yolun üzerindeydi ve şu ibare yazılmıştı: “Yaşasın Büyük Reis-i Cumhurumuz.” Yine yol üzerinde başka bir takın üzerinde daha uzun cümleler yazılmıştı: “Beş bin senelik mefahiri ile ayakaltında kalan haysiyet-i milliyeyi bir hamlede kurtaran bu yerlerin halaskarını iki sene evvel bugün şuracıkta sihirli kılıcı ile ve bir yıldırım şiddetiyle Türk tarihini yazarken görmüştük. Bugün bir sayfası okunan o tarihin muhteşem timsaline Kütahya halkı tarafından yüzbinlerce selam ve ta’zim!”

 

Öğleden sonra saat 13.00’e doğru Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal [ATATÜRK] Paşa Silkisaray’dan Başkomutanlık sancağını taşıyan üstü açık otomobiliyle hareket etmiş, Keyiftepe’de kurulan çadırlardan birinde Latife Hanım beraberinde olduğu halde kısa süre istirahat etmiş, saat 13.30’da beraberindekilerle birlikte Çaltepe’deki tören yerine çıkmıştı.

 

Daha önce belirlenen program doğrultusunda saat 14.00’te alkışlar arasında günün anlam ve önemini belirten konuşmalarını yapmak üzere Genelkurmay Başkanı Fevzi [ÇAKMAK] Paşa kürsüye çıkmış ve Büyük Zafer ile ilgili teknik bilgiler vermişti.

 

30 Ağustos 1924
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, Dumlupınar'da "Şehit Asker" için
yapılacak anıtın temelini atmaya giderken

 

Cumhurbaşkanı ve Başkomutan Gazi Mustafa Kemal [ATATÜRK] Paşa, eşleri Latife Hanım ile birlikte “Meçhul Şehit” abidesinin temelini atmışlardır. Gazi Mustafa Kemal Paşa abidenin temel taşını kendi elleri ile koyduktan sonra, Afyon Milletvekili İzzet Ulvi Beyin oğlu Dumlupınar adlı şiiri okumuştur.

 

30 Ağustos 1924
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, Dumlupınar'da "Şehit Asker" anıtı
temel atma töreninde

 

Atatürk Dumlupınar'da Meçhul Asker Anıtı'nın 

temel atma töreninde konuşma yaparken (30 Ağustos 1924)

 

30 Ağustos 1924
Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal, Dumlupınar'da "Şehit Asker" anıtı
temel atma töreninde İsmet Paşa ile birlikte

 

Programa göre kürsüye ikinci konuşmacı olarak İstanbul Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. İsmail Hakkı [BALTACIOĞLU] Bey çıkmış ve konuşmasını “…Milli bir yazarımız daha iki üç gün önce ‘Meçhul Asker’den söz ederken demişti ki, ‘Meçhul olan Türk yoktur. Malum olan Mehmetçik vardır” diyerek konuşmasını şu sözlerle tamamladı: “Selam dünyadan ahirete malum askerden meçhul askere! Selam, hürmet Türk istiklalini vücuda getiren insanların dehasına! Hürmet, iman, Türkün bitmez tükenmez olan ebedi hayat kudretine!”

 

Konuşmalar sırasıyla önce Türk basınını temsilen Kars Milletvekili Ağaoğlu Ahmet [AĞAOĞLU] Bey’in, Türk Ocaklarını temsilen Hamdullah Suphi [TANRIÖVER] Bey’in, Türkiye Öğretmenler Birliğini temsilen Nüzhet Haşim [SİNANOĞLU] Bey’in, Türkiye Spor Kulüplerini temsilen Ali Sami [YEN] Bey’in, Kızılay’ı temsilen Akil Muhtar [ÖZDEN] Bey’in, Baroları temsilen Muhiddin Baha [PARS] Bey’in son olarak da Türk milleti adına Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Ali Fethi [OKYAR] Bey’in kürsüye çıkmalarıyla devam etti.

 

Son konuşmayı Büyük Zafer’in en büyük mimarı, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve Başkomutanı Gazi Mustafa Kemal [ATATÜRK] Paşa yaptı.

 

Büyük Zafer Resmi Bayram İlan Edildi

 

1924'te zaferin en önemli mimarı Gazi Mustafa Kemal [ATATÜRK] Paşa’nın katılımıyla kutlanılan Büyük Zafer, iki yıl sonra 1926'da çıkarılan bir kanunla Türk ordusunun bayramı olarak ilan edildi. Ancak 1930’ların ortalarına kadar 30 Ağustos Zafer Bayramı görkemli kutlama ve anmalardan uzak bir şekilde törenlerle kutlanmıştı Özellikle 1960’lardan itibaren daha kapsamlı ve katılımlı bir şekilde kutlamalar yapılmaya başlanmıştır. Bu kutlamaların Büyük Zafer kutlamalarını da aşıp içeriye ve dışarıya ordunun bir mesajı niteliği de taşıdığı görülmektedir. 1926 yılında çıkarılan kanunun metni şu şekildedir:

 

“Kanun Numarası: 795

Birinci Madde: İstiklal Muhaberatında zafer-i katiyi temin eden 30 Ağustos Başkumandan Muharebesi günü cumhuriyet ordu ve donanmasının zafer bayramıdır.

 

İkinci Madde: Her yıl dönümünde bu bayram günü kuvva-yı berriye, bahriye ve havayiye tarafından tes’id olunur ve müdafaa-i milliye vekâletinin tanzim edeceği programa göre Dumlupınar’da ayrıca merasim-i askeriye icra edilir. Bugünde bilumum devair ile mektepler tatil olunur.

Üçüncü Madde: Bu kanun neşr tarihinden muteberdir.

Dördüncü Madde: Bu kanun ahkâmını icraya İcra Vekilleri Heyeti memurdur.

                                                                                              1 Nisan 1926”

 

Büyük Zafer'in Bayram Olarak Kabul Edilmesi İle İlgili Kanun Belgesi

 

Konu İle İlgili Gazetelerde Çıkan Bir Haber

 

Aynı yıl Milli Savunma Bakanı Recep [PEKER] Bey tarafından yayımlanan genelgede 30 Ağustos Zafer Bayramı’nın kutlanması ile ilgili olarak ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Kutlama yapacak askeri ve idari birimler bu genelge uyarınca kutlama ve anma programlarını düzenleyeceklerdi.