BANKASI BİLÂNÇOSUNUN ANLATTIKLARI

 Ersin DEDEKOCA

www.gazetetekirdag.com   

Merkez Bankası (TCMB)’nın genel kurul toplantısı 28 Mart’ta yapıldı. Bağımsız Denetim Raporları da ancak, son dönemlerin en tartışmalı genel kurulu olarak belirtilen toplantının ertesi günü bankanın sitesine konuldu.[i]

Söz konusu raporların kamuoyuna açıkladığı 2022 yılsonuna ait rakamlar ve bunlardan üç başlığın yorumları bu yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

FAALİYET SONUCU: ZARAR ve NEGATİF ÖZ SERMAYE

TCMB’nın söz konusu Genel Kuruluna sunulmayıp ertesi günü yayımlanan Uluslararası Finansal Raporlama Standartları (UFRS)'ye göre düzenlemiş Bağımsız Denetim Raporunda; bankanın öz sermayesinin ilk kez 190 milyar negatife düştüğü, faaliyet sonucunda 55.4 milyar TL zarar ettiği, bunun dışında da “kur değerleme zararının” da 575 milyar TL olduğu hesaplanmıştır.[ii]

Bankanın 2017 yılından bu yana öz sermaye, dönem kâr/zararı ve kur kâr/zararı aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

Kaynak: UFRS’e göre düzenlenmiş TCMB Yıllık Bağımsız Denetim Raporu

UFRS dışında hazırlanan Bağımsız Denetim Raporunda 72 milyar TL kâr yazılmasına karşın bunun, aktif kalemleri içinde gösterilen 328.5 milyar TL’nın “gerçekleşmemiş zarar” olarak “değerleme hesabında” yer almasından oluştuğu görülmektedir.  

Kaynak:  TCMB Yıllık Bağımsız Denetim Raporu

Değerleme hesabı bakiyesinin, çok büyük olasılıkla değerlemeden kaynaklanan “kur zararı” olduğunu düşünmekteyiz. Bilindiği gibi kur farkı ile ilgili dönem sonu değerlemeleri, “realize olduğu/gerçekleştiği/işlemin vadesi geldiği” zaman kâr zarar hesabına intikal ettirilir.

Buraya kadar her şey, muhasebeleştirme tekniği açısından “normal” görülmektedir. Ancak iş, bilânçoda gösterilen kârın dağıtılmasına geldiğinde konu farklılaşmaktadır. Çünkü TCMB, “değerleme hesabı” katkısıyla “kâr zarar hesabında” oluşturulan kârı, kur farkı realizasyonları beklenmeksizin dağıtmakta ve bu yolla Hazine’ye aktarmaktadır.   

ARTIK GİZLENEMEYEN, KUR KORUMALI MEVDUATA (KKM) YAPILAN ÖDEMELER  

Bilindiği gibi, Döviz Tevdiat Hesapları bozdurularak açılan KKM hesaplarının kur farkları, TCMB tarafından ilgili bankaya aktarılarak ödenmektedir.

TCMB’nın kamuoyuna bir türlü açıklamadığı KKM hesaplarına ödediği kur farkı, Yıllık Bağımsız Denetim Raporunda “örtülü” bir biçimde ortaya çıktı. TCMB, 2022’de ödediği 88.8 milyar TL’lık kur farkını, “faiz dışı gider” başlığında “diğer faiz dışı giderler” kaleminde gösterdi.

Kaynak: TCMB Yıllık Bağımsız Denetim Raporu, sh.37

Böylece, hızla yükselen döviz fiyatını frenlemek amacıyla ilk kez 22 Aralık 2021’de başlatılan KKM uygulamasının ülkeye yıllık maliyeti ortaya çıkmış olmaktadır. Hatırlanacağı gibi, 2022’de KKM’nın Hazine’ye maliyeti 92.5 milyar TL olarak açıklanmıştı. TCMB’nın ödediği 89 milyar TL “kur farkı” ile birlikte KKM’nın “kamuya yıllık maliyeti”, toplamda 181.5 milyar TL (9.5 milyar $)’ya ulaşmış olmaktadır.

Bir başka anlatımla, Uğur Gürses’in de belirttiği gibi kamu, KKM hesabı sahiplerine geçen yıl her 8 $ için 1 $ kur farkı ödemiştir.[iii]

Daha önce belirttiğimiz şekilde geç yayımlanan bağımsız denetim raporunun yanı sıra, KKM hesabı için ödenen rakamın “açık” bir şekilde bilânçoda gösterilmemesi ve 328 milyar TL tutarındaki henüz gerçekleşmemiş zararın “değerleme hesabına” alınması (son iki yıldır olduğu gibi bu yıl da kârın dağıtılacağı dikkate alınarak)[iv], iktisatçılar tarafından eleştirilmiştir.[v]

PİYASADAKİ BANKNOT MİKTARINDAKİ BÜYÜK ARTIŞ

Enflâsyonla mücadelede başarı sağlayamayan ve yaklaşmakta olan genel seçimlerde oy kaybetmemekiçin bu konuyu gündeminden çıkaran Hükümet ve ekonomi yönetimiyle içli-dışlı çalışan TCMB çareyi para basmakta buldu. Banka’nın banknot matbaasının sürekli çalışmasıyla (enflâsyonun gerektirdiği para miktarını sağlamak için), piyasadaki banknot miktarındaki artış 2023 yılında yüzde 24’e gelerek,son 10 yıl ortalamasının iki katına ulaştı. Emisyon hacmi de 2,5 kata yakın arttı. TCMB’nın 2017 yılından bu yana “emisyon hacmi (milyar TL) ve 2022 yılındaki lineer doğru şeklindeki yükselişi aşağıdaki grafikte izlenmektedir.

Kaynak: TCMB 2022 Faaliyet Raporu

Yaşanan enflâsyon TL’nın değerini düşürdüğü için TCMB 200 TL’lık banknotların basımına ağırlık verdi. Yıl boyunca basılan her 6 banknottan yaklaşık 5’i 200 TL’lık kupürlerden oluşmuştur.[vi]

TCMB 2022 Yılı Faaliyet Raporu’na göre, 2021 yılsonunda piyasada 2 milyar 885 milyon adet banknot varken, bu sayı, 2022 sonunda 3 milyar 540 milyona yükselmiştir. Bir diğer anlatımla TCMB bir yıl içinde tam 685 milyon adet yeni banknot basıp piyasaya sürmüştür.[vii]

Yine bu bağlamda, banknot matbaasının geçtiğimiz yıl neredeyse tüm mesaisini 200 TL’lık kupür basımına harcamıştır. Basılan 685 milyon adet yeni banknotun 493 milyonu 200 TL, 72 milyonu 100 TL şeklindeki “büyük kupürler” oluşturmuştur. Bu büyük kupürlü banknotların 31 Mart 2023 itibariyle sayıları da, 200 TL’lıklar 1 milyar 77 milyon (yılsonunda 967 milyon idi), 100 TL’lıklar 1 milyar 205 milyon (yılsonunda 1 milyar 175 milyon idi)’a adete ulaşmıştır!

Kısacası, tedavüldeki büyük kupürlü banknotların sayısı son hızla artmakta, önümüzdeki seçimden önce “algı bozulması” yaratmamak adına (!) daha büyük kupürlü banknot tedavüle sokulmamakta, mevcut büyük kupürlüler de “pul” olmaktadır.

Ersin Dedekoca                                                                                                                             

Adınız Soyadınız

E-Posta Adresiniz

Yorumunuz

Güvenlik Numarası