OTOKRATİK REJİMLER

OTOKRAT REJİMLERİN YANILTICI PARLAKLIĞI

Ersin DEDEKOCA

Ekonomist Luis R. Martinez tarafından yapılan çalışmada, ülkelerin kendi açıkladığı GSYİH rakamlarını,

uzaydaki uydular tarafından kaydedilen gece ışıklarıyla (NTL) karşılaştırarak, otokrasilerdeki GSYİH

büyümesinin abartılmasını incelenmiştir. 1 Çalışmada ulaşılan sonuçlar, otokrasilerin yıllık GSYİH

büyümesini yaklaşık yüzde 35 oranında abarttığını göstermiştir.

Bu çalışmayı temel alan İngiliz The Economist de, 2002'den bu yana, otokrasilerde bildirilen ortalama

ekonomik büyümenin, demokrasi (liberal) ile yönetilen ülkelerde gerçekleşenlerden yaklaşık iki kat

daha hızlı olduğunu, “ diktatörlerin ekonomik büyüme hakkında yalan söylediğini” belirten bir başlık

ile açıklamıştır. 2

Uzun zamandır üzerinde düşündüğümüz ve içinde yaşadığımız bu konunun irdelenmesi, aşağıdaki

çalışma için ereğimiz olmuştur.

KISACA Luis.R. MARTINEZ’İN ÇALIŞMASI

İlk yayınlanışı Aralık 2017, son güncellenmesi Aralık 2021 olan bu çalışmasında Martinez’in temel

argümanı, her yönetimin elinde, “başarılarını parlatma” konusunda ”makul” nitelikte araçlarının

olduğu; ancak daha az demokratik veya otokratik yönetimlerde bunun abartma/çarpıtma ve hatta

doğru olmayan rakamlar açıklanmasına kadar vardığıdır.

L.R. Martinez önce, otokrasiyle yönetilen ülkelerin GSYİH büyüme rakamlarını incelemiş ve bunun için

ülkelerin uydularla ölçülen gece ışıklarının parlaklığı hakkında veri toplamıştır. Bunları, bir düşünce

kuruluşu olan Freedom House'un ülkelerin siyasi sistemlerine ilişkin verileriyle birleştirmiştir. En

demokratik ülkelerin büyüme rakamlarını doğru bir şekilde bildirdiğini varsayarak, diğer ülkelerin

kendilerininkileri eksik mi yoksa fazla mı beyan ettiğini tahmin etmek için uydu verilerini kullanmıştır.

Kısaca söz konusu çalışmada, özellikle otokrasilerce açıklanan “GSYİH büyümesinin” abartılmasını

saptamak ve ölçmek için “gece ışıklarını (NTL)” kullanmıştır. Çünkü ona göre, ülke yönetimlerince

bildirilen GSYİH büyüme istatistiklerinin abartma ve manipülâsyona eğilimli olmasına karşın, uzaydan

uydular tarafından kaydedilen NTL ise değildir.

Martinez’in anılan makalesinde, 1992-2012 yılları arasında ve Freedom House’un hazırladığı

“Freedom in The World Index”teki en yüksek pozitif GSYİH değişimi sağlayan 20 ülkenin açıkladığı

büyüme oranlarıyla (a. Rax GDP), yapılan düzeltme sonrası bu oranların düştüğü sayıları (b. Adjusted

GDP) aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Görüldüğü gibi, kısmi liberal (partially free) ve özellikle libaral

olmayan/ otokrat (not free) ülkelerdeki düzeltme çok daha fazladır.

Kaynak: Luis R. Martinez, agm. s.36

Aşağıdaki resimde de görüleceği gibi, özellikle günümüzde “kısmi liberal” ve “otokrat” ülkelerin dünya

haritasındaki sayı, toprak ve nüfus olarak büyüklüğü, konunun önemini ve bu ülkelerce açıklanan

GSYİH sayılarının düzeltilme gereksinimini daha çok artırmaktadır.

Kaynak: Freedom House

Martinez’e göre bu çalışma, GSYİH'nın abartıldığını güçlü bir şekilde göstermektedir. Ona göre

otokrat ülkelerdeki yetki ve sayı artışı, bu eğimi besleyen etkendir. Otokrasilerdeki ekonomik

büyümenin abartılmasının tahmini büyüklüğü de oldukça boyutludur. Ortalama olarak, otoriter

rejimler yıllık GSYİH büyümesini yaklaşık yüzde 35 oranında abartmaktadır. 3

NTL İLE DÜZELTİLEN GSYİH’NIN ANLATTIKLARI

Ülkelerin gece ışıklarıyla ilgili uydu verileri (NTL), çarpıtmaların/abartmaların ölçeğine dair ipuçları

vermektedir. Öncelikle gözlenen gerçek, 2002'den bu yana, otokrasilerce bildirilen ortalama

ekonomik büyüme, demokrasilerdekinden iki kat daha hızlı olmasıdır.

Yeni yapılan araştırma, otokrasiyle yönetilen ülkelerinin ekonomik büyümesini büyük ölçüde

abarttığını ortaya koymaktadır. Ki bu fark, bu ekonomilerinin diğer ülkelerden farklı endüstrilere

dayalı olması veya oralarda yaşayan insanların ortalama gelirlerinin daha düşük olması ile

açıklanabilecek nitelikte değildir.

“Tek adam rejimi” de diyebileceğimiz otokrasilerde yapılan GSYİH hesaplanmasındaki

manipülâsyonların, daha çok “yatırım” ve “devlet harcamaları” kalemlerinde yapıldığı izlenmektedir.

Martinez’in son güncellediği, makalesinde sunduğu ve aşağıdaki grafikte de görünen rakamlara göre,

otokrat ülkelerde 2002 ile 2021 arasındaki kümülatif GSYİH büyümesi, yapılan düzeltme ile yüzde

147'den 76'ya inmiştir.

Kaynak: The Economist, 29.09.2022,

Keza böyle bir sonucu “Kişi Başı GSYİH” göstergesinde de izlemekteyiz. 2021 yılı rakamlarını NTL

çalışmasıyla güncellediğimizde, liberal ve kısmen liberal ülkelerin bu parametre karşılığı ve $ cinsi

rakamlarında önemsiz düşmeler olurken, otokrat ülkelerde ise yarıya inmektedir. 4

ÇİN’DEN ÖRNEKLEMELER

Çin Devlet Başkanı Şi Jinping , Aralık 2022'de yaptığı bir konuşmada, ülke GSYİH'sının, içinde

bulunduğumuz yıl için, ABD’den 6 trilyon $ daha fazla olarak 120 trilyon Yuan'ı (17 trilyon $)

aşmasının beklendiğini iddia etti. 5 Bu rakam eğer doğruysa, ekonomi için bağımsız tahmincilerin

beklediği yüzde 3,3'lük büyüme oranının çok üzerinde, yaklaşık yüzde 4,4'lük bir yıllık büyüme oranı

anlamına gelmektedir.

Ayrıca Çin ekonomisinin, en azından mutlak anlamda, Amerikan muadili ile boy ölçüşme yolunda

ilerlediğini ve on yıl gibi kısa bir süre içinde ABD ekonomisini geride bırakabileceğini öne sürmektedir.

Böyle bir başarı, ülkenin son zamanların en büyük “ekonomik başarı” öyküsünün doruk noktası

olacak ve Çin'in “jeopolitik ağırlığını” daha da artıracaktır.

Ancak Pekin'in ekonomik başarılarının büyüklüğünden şüphe etmek için de bazı nedenler

bulunmaktadır. Çin ve diğer otokrasilerin hükümetlerinin, performanslarıyla ilgili istatistikleri”

şişirmeye” özellikle eğilimli oldukları izlenmektedir. Keza, liberal demokrasilerdeki liderler de

sicillerini, her türlü alaycı ve hatta aldatıcı yollarla parlatmaya çalışmaktadır. Fakat onların

açıklamalarının daha fazla inceleme ve direnişle karşılaşma olasılığı daha güçlüdür. Çünkü demokratik

ülkelerde “şeffaflık” daha kökleşmiştir.

“Şeffaflık noksanlığı” nedeniyle otokratlar çok daha kolay yalan söyleyebilecek konumdadırlar.

Martinez, ekonomik faaliyetin daha doğru bir ölçüsünü sağlamak için gece ışıklarının uydu

görüntülerini ayrıştıran araştırmasında, otokrasilerin ekonomik başarılarını alışkanlıkla abarttığını

izlediğini; Çin'in GSYİH büyümesinin gerçekte, liderlerinin ısrar ettiği kadar yüksek ve ülkenin genel

olarak varsayıldığı gibi ABD'yi yakalamaya yakın olmadığını söylemektedir.

Çin'in istatistiklerinin uzun süredir şüphe uyandırdığı bilinen bir gerçektir. Keza akademisyenler, Çin

hükümetinin hava kirliliği ve iş yeri güvenliği gibi çeşitli konularda ürettiği rakamlara güvenilip

güvenilmemesi gerektiğini yıllardır tartışıyorlar. Pekin'in katı " sıfır Covid" politikalarını 2022'nin

sonunda aniden sona erdirme kararı, inanılmaz derecede düşük kalan resmi Covid-19 ölüm

rakamlarının güvenilirliği hakkında soru işaretlerine yol açmıştı.

Hükümetler, ekonomileri dünyanın geri kalanına göre düşük performans gösterdiğinde, GSYİH

büyümelerini daha büyük ölçüde abartırlar. Geçen yıl, salgınla ilgili üç yıllık katı kısıtlamaların

ardından Çin ekonomisi için her açıdan zor bir yıldı. Bu bir rastlantı da olabilir, ancak Çin'in siyasi

seçkinleri Çin Komünist Partisi'nin 20. Kongresi için Pekin'de toplanırken, ülkenin Ulusal İstatistik

Bürosu resmi GSYİH rakamlarının yayınlanmasında oldukça sıra dışı bir gecikme olduğunu

duyurmuştu.

Daha önce de belirttiğimiz gibi Şi, Aralık ayındaki konuşmasında yüzde 4,4'lük güçlü GSYİH büyümesi

rakamını açıklamıştı. Ancak Martinez’in son yazısında da vurguladığı gibi, bu sayı 1,35 deflâtörü kadar

azaltılırsa, Çin'in gerçek büyüme oranının, bağımsız analistlerin öngördüğü oran olan yüzde 3,3’ü

aşmayacağı anlaşılmaktadır. 6

BATI’DA ve BAŞKA ÜLKELERDE YAŞANAN ÖRNEKLER

Elbette, pembe bir tablo çizmek için resmi kayıtları manipüle etme dürtüsü, sadece demokrasi dışı

ülkelere özgü değildir. 2000'li yılların başında, Yunanistan başta olmak üzere Avrupa Birliği'nin

birkaç üye ülkesi, “uluslar üstü mali kurallara” yapay olarak uymak için “yaratıcı muhasebeye”!

bulaşmıştı.

Aynı on yılın sonunda, Arjantin'de çevrimiçi fiyatlar üzerinden ölçülen enflâyon, resmi tahminlerin üç

katıydı; bu, Latin Amerika'daki diğer büyük ekonomilerde gözlemlenmeyen bir tutarsızlıktı. Keza

Kolombiya'da, Ulusal İstatistik Kurumu başkanı, güvenlik algılarına ilişkin bir anketin sonuçlarını

açıklamaması için dönemin Cumhurbaşkanı Alvaro Uribe hükümeti tarafından kendisine baskı

yapıldığı yönündeki iddialar üzerine 2004 yılında istifa etmek zorunda kalmıştı.

ABARTMA KONUSUNDA LİBERAL ve OTOKRATİK ÜLKELERİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yukardaki örneklerle birlikte, demokrasilerde meydana gelen çarpıklıklar ile otokrasilerde meydana

gelenler arasında birkaç önemli fark bulunmaktadır. Demokrasiler, kamu görevlilerine, misilleme

korkusu olmadan hükümete karşı konuşmasına izin verir ve daha genel olarak inceleme ve hesap

verebilirliği kolaylaştıran bir ortam yaratır.

Demokrasilerde ve otokrasilerdeki yetkililerin her ikisi de, hükümetin performansını abartmak için bir

takım araçlara sahip olabilirler. Ancak demokrasilerdeki liderler, bu uygulamalarından paçayı

sıyırmak için daha zor anlar yaşarlar. İyi işleyen bir “kontrol ve denge sistemi”, resmi istatistiklerin

siyasi muhalifler, adli kurumlar, haber medyası ve genel olarak kamuoyu tarafından incelenmesine

olanak tanır. Ayrıca “şeffaflık” ve “temel sivil özgürlüklerin korunması” prensipleri, yanlış

raporlamaya ilişkin kanıtların kamuoyuna duyurulmasını kolaylaştırır.

Bilginin daha fazla kontrol edilmesine izin veren ve manipüle edilmesini engelleyen bu kurumsal

kısıtlamalar, otoriter rejimlerde büyük ölçüde yoktur. Zaten bilgiyi manipüle etme arzusu ve

kapasitesi, günümüz otokratlarının tanımlayıcı özelliğidir. Örneğin, Sovyet hükümeti başlangıçta

Çernobil'deki feci nükleer kazayı yalanladı ve ancak engellenemez boyuta geldiğinde kabul etti.

Son örnekler olarak, Venezuela ve Türkiye’deki yönetimlerin, ülkelerindeki tüm haber medyasını sıkı

bir şekilde çevrelediğini; Rusya Devlet Başkanı’nın, 2022'de Ukrayna'yı işgaliyle ilgili büyük bir yanlış

bilgilendirme kampanyası yürüttüğünü söyleyebiliriz.

Ersin Dedekoca 3 Temmuz 2023

1 Luis R. Martínez, “How Much Should We Trust the Dictator’s GDP Growth Estimates?”,The University of

Chicagp Press Journal, Ekim 2022, Volume 130, nr.10, https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/720458

2 “A study of lights at night suggests dictators lie about economic growth”, The Economist, 29.09.2022,

https://www.economist.com/graphic-detail/2022/09/29/a-study-of-lights-at-night-suggests-dictators-lie-

about-economic-growth

3 Martinez, agm. s.24

4 The Economist, agm.

5 “Xi Jinping, Explore Foreign Affairs’ coverage of President Xi Jinping's rise to power and his handling of China's

domestic policies”, Foreign Affairs, Kasım-Aralık

Yapılan Yorumlar